Giannantonio Campano carmina

Testo base di riferimento: F. Arnaldi - Lucia Gualdo Rosa - Liliana Monti Sabia, 1964

Cura dell'edizione digitale: E. Pecalli


1. ad Braccium

Bracci, quem niveae pares puellae

Ceperunt laquei tenentque captum,

Ambos una trahit manus catena

Formosaeque sumus rapina dextrae.

5

Armis curo placeas, at ipse versu,

Auro terga micant tibi, mihi atra

Squalet sordidulo lacerna filo.

Et vultu capior tamen Dianae:

O quantum est animi tuo poetae!

10

Tu claros titulis refers parentes,

Obscurum modicae genus Cavellae

Nobis exiguis dedere tectis;

Omni tu statuis loco trophaea

Et toto celebres in orbe ludos:

15

Fumosus vacua sub aede vates

Vicinum metuo tremens decembrem,

Nec raucoque foro deumque templis

Campanum gelidae vident pruinae.

Clari militiae tuae triumphi

20

Tyrrhenamque plagam sacramque Romam

Complent, duro tetricae faves Dianae.

O duros animos, ferumque pectus !

Quam tu nec precibus moves nec armis;

Sed vincunt tenerae truces Camoenae.

25

Sint illae rigidis pares Sabinis

Thermodontiacas secentque mammas,

Laudari cupiunt tamen puellae.

 

2. Somnus

Fessus eram somnusque meos laxarat ocellos,

      Nocte polum, Stygias sole tenente vias.

Ecce puella, comis circum sua tempora sparsis,

      Ante meum visa est moesta. sedere thorum.

5

Attonitus subito mirantia lumina flexi:

      Occuluit vultus protinus illa suos.

Accedo propior, cupidus cognoscere quaenam

      Esset, et est nostra poene retecta manu.

Arctius at sese circum sua pallia volvit,

10

      Et turbata manus repulit illa meas.

Quid faciam? ignoro. Neque enim viro ferre licebat

      Nec mihi tunc animus, si licuisset, erat.

Inspicio totamque noto totamque pererro,

      Notitiam siqua cognita signa darent.

15

Deiectas vidique comas cultuque vacantes

      Natorum quales funere mater habet.

Interea exiguo suspiria murmure, sensi

      Paucaque, sed dubio prodita verba sono.

Interdum lachrymas digitis siccabat opertis,

20

      Heu mihi! nam de me signa querentis erant.

Protinus agnovi, mediam complexus, amantem

      Nec potui lachrymas ipse tenere meas.

Cumque loqui vellem tristesque exstinguere curas,

      Diriguit subito lingua retenta gelu.

25

Quid mihi tunc animi, gelidis cum Sylvia membris,

      Ante meos lapsa est exanimata pedes?

Heu mihi! nam fuerant glacie stridentibus Euris

      Pectora et Alpina frigidiora nive.

Mox, ubi vitalis gelidae calor ossa recepit,

30

      Sustinuit vultus non tamen illa meos,

Moesta sed assiduis singultibus ora replebat

      Et tenerae lachrymis immaduere genae.

Tunc ego me totum devovi et dira vocavi

      Sidera, tunc saeva morte perire fuit.

35

Nec cur ploraret misero mihi scire licebat,

      Vt qui nullius criminis auctor eram.

Fortius amplexus, vultus atque oscula iungo,

      Illa meas lachrymas ebibit, ipse suas.

"Me miserum, cur me perdis, mea Sylvia? - dixi -

40

      Cur vultum averso defugis ore meum?

Ille ego sum qui te teneris dilexit ab annis,

      Ille ego sum primus quem tibi iunxit amor.

Parce, precor lachrymis incendere. Lucida testor

      Sidera, quo doleas criminis esse nihil.

45

Specta, inquam, vatemque tuum, tua gaudia serva,

      Seu dolor hic animo, seu cadat ira, precor". -

Nomine sic vatis lachrymae fluxere per oras

      Phoebus ut hybernam de nive stillat aquam.

Inter mille tamen suspiria faucibus hiscens:

50

      "Certe olim vates tu meus - inquit - eras". -

Tunc ego me primum agnovi sensique nocentem,

      Haesit et in toto protinus ore rubor.

Heu mihi! quam vellem nullas vidisse Camoenas

      Nullaque Apollineae fila canora lyrae!

55

Pieridasque deas totumque Helicona perosus,

      Quae lachrymis dominae causa fuere meae,

Inter mille preces iurataque numina, coepi

      Sic, illa nil me iam fugiente, loqui:

"Coelestesque deos aeternaque sidera testor

60

      Charaque defunctos nomina testor avos,

Nil mihi commissum et nostrum sine crimine amorem

      Semper ad hunc pure continuasse diem.

Ante lapis fruges tellusque alet arida pisces,

      Ante ferent ignes aequora, Phoebus aquas,

65

Ex animo quam tu possis discedere nostro,

      Et fiam dominae non memor ipse meae.

Sidera te et nullas unquam mutanda per artes,

      Ne dubita; nobis fata dedere deam.

Fata dedere, datos ipsi succendimus ignes,

70

      Nunc rogus est, tepidus qui fuit ante cinis.

At, si qua nostra coeci peccavimus arte,

      Auctore invito, crimine culpa caret.

Quod mea tam vigili studio cecinere Dianam

      Carmina, non ullus (crede) coegit amor.

75

Stant iurata semel, nullo violanda furore

      Pectora, quae flammis incaluere tuis.

Quae tamen impulerit causam fortasse requires,

      Curve meo coepta est ore Diana cani;

Forsitan et quae sit, neque enim potes omnia scire,

80

      Diversa multum nata puella plaga.

Te placido genuit mitis Campania coelo,

      Fert ubi purpureas horrida bruma rosas:

Hanc Perusina tenet gelido sub sidere tellus,

      Volvit arenosas hic ubi Tibris aquas.

85

Cuncta tibi referam, lachrymas modo siste madentes,

      Et paulum vultus intueare meos". -

Paruit et sese cupidas reiecit in ulnas,

      Inque meas totam se dedit illa manus.

Tunc ego me felix superisque beatior ipsis

90

      Sensi vel magni sceptra tenere Iovis.

Ante sed ut loquerer, centum tamen oscula carpsi

      Illaque nunc oculis, nunc rapiendo genis;

Incipio: "Varios longum, mea Sylvia, casus

      Dicere, Tyrrhena sum quibus actus humo.

95

Sic ubi fata novas dederunt me quaerere sedes,

      Infelix patrios deseruique lares,

Tuscia, iactatum per mille pericula, cepit

      Et placidas sors me compulit ire Senas.

Tunc ego me, nulla rursus surgente procella,

100

      Credideram portus applicuisse meos.

Sed nova tempestas felicibus obvia gestis

      Repulit in tumidum nautica vela fretum.

Belliger Alphonsus, spoliis insignis opimis,

      Magna gerit terra proelia, magna mari.

105

Protinus attonitos bello petit asper Hetruscos:

      Tyrrhenas Siculi depopulantur opes.

Arma sonant, vici passim capiuntur et urbes

      Accipiuntque novi flammea signa ducis.

Oppida dira fames, exhausta furentibus armis,

110

      Insolito cogit subdere colla iugo.

Quid facerem, ad pacem securaque ad otia natus?

      Bella insueta mihi terre coactus eram.

Haec ego curo fugerem, discrimina plura subivi

      Poeneque sum tristi perditus ipse fuga.

115

Est locus obscura penitus convalle repostus:

      Nomen ob effectus Orcea vallis habet;

Stantque duo montes coelumque cacumine tangunt,

      Imus et angustis faucibus Orcus hians.

Hic me, sorte mala fugientem et tuta petentem,

120

      Hostiles paene corripuere manus.

Fraxinea egressi nudis mucronibus umbra,

      Intentant lateri spicula dira meo.

Tunc me per saltus perque invia lustra ferarum,

      Praecipiti memini disiluisse fuga.

125

Abdita sic leporem per prata virentia euntem

      Latratu invadit turba cruenta canum;

Hic a fronte obstat, premit ille fugacia terga,

      In latebras ne qua suffugere ille queat.

Heu quoties haesura meo fera spicula tergo

130

      Abrupta metuens praecipitabar humo!

Quo minus illa tamen nostros adiere lacertos,

      Roboribus saepe est sylva morata suis.

Sentibus hirsutis fugientia crura notatus,

      Vix atrum egredior, hoste premente, nemus.

135

Nudus ut evasi (nam quae iumenta vehebant,

      Hostibus, heu miserum, praeda fuere meis)

Destituor, nunquam visa regione pererrans;

      Cura sed amissi maxima fratris erat.

Hunc ego credideram, fatis peioribus actum,

140

      Hostili caesum procubuisse manu:

Dissecuique genas obtusaque pectora planxi,

      Sylva meo late crebuit icta sono.

Mox tamen ut reducem montano e culmine vidi

      Quaerere me attonito per nemora alta gradu,

145

Laetitia exortae lachrymae; simul ipse cucurri,

      Et simul: "Huc -dixi- me, pie frater, adi.

Quae mihi nunc eademque tibi fortuna pepercit,

      Eque uno erepti nunc sumus igne duo.

Cetera, quae nobis vitam servavit, ademit:

150

      Vtque vides, ambo, corpora nuda sumus.

Sit licet et tulerit, potuit quoque tollere casus,

      Fortunam fuerint quaeque secuta suam.

Vna tamen virtus, nullis tollenda periclis,

      Destitui nostrum non patietur iter:

155

Solaque nos terra, nos haec comitabitur unda,

      Nec tantis faciet succubuisse malis.

Ergo quo nos fata vocant, quo sidera, eamus:

      Dent modo di nostrae vela secunda rati".

Protinus amplexi, lachrymis indulsimus ambo,

160

      Et tandem ignota coepimus ire via.

Interea Oceani Phoebus properabat ad undas,

      Et vaga nocturnos Luna ciebat equos;

Per sylvas ferimur per opacaque lustra ferarum,

      Exululant rapidi nocte silente lupi.

165

Plenaque nocturni veniunt simulacra timoris,

      Et gelidae aspectu diriguere comae.

Mox, ubi surgentem nitidus fert Lucifer axem,

      Et dubio apparent sidera rara polo,

Errantes noctu nemorum dimittimus umbras,

170

      Et ferimur pulso per loca tuta metu.

Cumque tot essemus variis erroribus acti,

      Errorum metas urbs, Perusina dedit.

Hic mea iactatae subsederat anchora puppis

      Fixa, nec horrenti discutienda Noto.

175

Est domus illustris Balionia sanguine avorum

      E qua magnanimi mille fuere duces;

Hi nobis patriique Lares sanctique Penates,

      Haec mea post illam tecta fuere fugam.

Ter pater Arctoum Phoebus pervenit ad axem,

180

      Terque iterum Australi constitit ille polo.

Huc quoque venit Amor, caeco metuendus ab igni,

      Iactaque sunt media flammea tela domo.

Vidi ego discussas alis ardere favillas,

      Lucere ardenti tecta corusca face;

185

Qui, licet edoctus contemnere fulmina Amoris,

      Pertimui, nec se sustinuere pedes.

Protinus ardenti collectam ex igne sagittam

      Vt solet incerta dispulit ille manu.

Braccius a laeva teneri securus Amoris,

190

      Incauti excepit spicula saeva dei.

Ingemuit tacitum subter praecordia vulnus,

      Et miser in gelida concidit ictus humo;

Sed neque quod cerni posset modo vulnus habebat,

      E duro mollis milite factus amans.

195

Incaluit visa, tamquam pix igne, Diana

      Vincla diu passus non replicanda dei.

Saepe novam cupidus segetem praecidit arator,

      Presseruntque avidi turbida musta pedes;

Aestuat ille tamen siccasque imitatus aristas,

200

      Carpitur ut flammas exagitante Noto.

Mille dedit ludos: vidit certamina Roma,

      Qualia sunt ductu gesta, Quirine, tuo.

Innumeros vidit tellus Perusina triumphos,

      Ipsaque spectatrix saepe Diana fuit.

205

Omnia praestiterat, fidos imitatus amantes,

      Et voluit domina saepe vetante mori.

Maxima restabant tantarum munera rerum,

      Vt dominae faceret nomina clara suae.

Hoc neque muneribus poterat praestare nec auro,

210

      Non si flaventis littora opaca Tagi.

Munera cum gemmis ipsi labuntur ut anni,

      Ad finemque ruunt quaelibet orta suum.

Temporibus fragiles et longo carpimur aevo,

      Paulatimque cito radimur axe poli.

215

Cumque tot aspicias latis regionibus urbes,

      Totque per ingentes oppida sparsa plagas,

Cuncta ruent. Sic Troia stetit, sic alta Corinthus:

      Pascit sulcantes utraque terra boves.

Dic mihi nunc Cumae placidoque ubi littore Baiae?

220

      Alta, si nescis, sorpta premuntur aqua.

Labitur heu ipsa aetas, nullo reparabilis auro

      Multaque vix primo prodita flore cadunt.

Sic, neque divitiae vitam praestare perennem

      Lata nec immenso limite regna queunt.

225

Id soli possunt vates morituraque nunquam

      Carmina, non ipsi dissolvenda Iovi.

Haec non ignis edax, non ferrum aut alta vetustas

      Seraque posteritas obliterare potest.

Carmina radices latum sparsere per orbem,

230

      Vt nulla venti parte nocere queant.

Ante cadent alto coeli de culmine stellae,

      Exstinctus gelida Solque peribit aqua;

Flumina decursum, fluctus prius aequora sistent,

      Decedent volucres aere, gramen humo;

235

Cuncta prius mansura cadent, victura peribunt,

      Carmina quam possit carpere longa dies.

Maeonides quantum montes et flumina vivet,

      Aeacides vivent Dulichiusque duces.

Temporis hoc noster vivet Maro, vivet Alexis

240

      Ipseque cum sero tempore vivet honor.

Haec igitur reputans, alto correptus ab igne,

      Ad vatum tandem Braccius arma fugit.

Magna petis, Bracci, vereor ne pondere tanto

      Aut premar, aut humeris excutiatur onus.

245

Fert bene loricamque suam galeamque minantem,

      Miles, at alterius sustinet arma male.

Sic, ubi vel tenui pendent ingentia ramo

      Poma, suum mire sustinet arbor opus.

Non sua si nectas, curvatus pondere ramus,

250

      Subsidet, aut onere frangitur ille gravi.

Quid facerem? Durum, meritis quae plurima nobis

      Contulit, ingratus si reputabar, erat.

Durius hoc multo, promissum fallere munus,

      Inque una dominos re statuisse duos.

255

Iam devota tibi primis a floribus olim

      Ingenii seges est quantulacunque mei.

Di modo maturis infundant gramen aristis,

      Inque tuas laudes plenus acervus eat!

Haec ego dum tacita repetens mente revolvo,

260

      Reieci cupidas illius usque preces.

Saepe "Tuos -dixi- possesne laedere amantes?

      Quando fuit factis laesa Diana tuis?

Stat tibi pacta fides, stant iura veterrima secum;

      Vt tua chara tibi, sic mea chara mihi".

265

Risit et: "Hoc" inquit "nulli praestabis amori,

      Detur et hoc nostrae munus amicitiae.

Non dominam offendes, sed iura tuebere amantum,

      Accedet factis optima causa tuis.

Vt qui conflictus auditaque proelia narrat,

270

      Si modo nil gessit, crimine liber erit;

Non vetat illa tuum studium, non impedit artes,

      Vatibus accessas nec vetat ire vias.

Hoc cave ne studio veteres fallantur amores,

      Teque novo captum sentiat igne capi.

275

Cum Paris Andromaches formam praesente Lacaena,

      Laudaret, numquam tristior illa fuit.

Cum tamen Oenonem Phrygiae praeponeret Idae,

      Iratas Paridis iecit in ora manus.

Sic cibi, furtivum si non agitabis amorem,

280

      Ignoscet, nec te crimen habere feret" .

Motus eram, potui infelix ratione moveri,

      Officio visus deperiisse meo.

Cur miser instanti firma non voce negavi?

      Cur dederam faciles in sua vota manus?

285

Quam poteram constare mihi, nec cedere blandis

      Vocibus! O certas in mea damna preces!

Iam tunc incipiens laudes titulosque Dianae

      Scribere, sum visus displicuisse mihi.

Carmina proveniunt siccis manantia rivis,

290

      Vt quae non propriis fontibus orta, cadunt.

Cumque tuas canerem, dulcissima Sylvia, laudes

      Ingenio exibant flumina lata meo.

Sponte sua numeri, nil me cunctante, fluebant,

      Materia celeres exsuperante modos.

295

Nunc me nocturnusque labor curaeque diurnae,

      Nequicquam, vena deficiente, premunt.

Currimus huc illuc nullaque in parte moramur,

      Nimirum: invita scribimus ista manu.

Nam, neque amor tanti nobis est causa laboris,

300

      Nec vetus in carmen impetus ille venit.

Hoc tantum laetor, nil me peccasse volentem,

      Sed motum causa me magis esse bona.

Multa quidem potuere animos impellere nostros,

      Nec ratio officiis defuit apta meis;

305

At culpam fateor nostris in versibus unam,

      Quod pudet, iniussu facta fuisse tuo.

Non bene promisso quemquam fraudamus honore,

      Nec bene spectatas perdit arator opes.

Quae cibi debentur plenas metet altera fruges,

310

      Et leget audaci non sua poma manu.

Ah peream crimenque meum fera poena sequatur:

      Perfidiae, fateor, poena luenda mihi est.

Sed prius alta ruant alto curo sidera coelo,

      Et terram gelidi sorbeat unda maris,

315

Quam quo laesa tuae est celeberrima fama iuventae

      Postera servatum saecula cernat opus.

Sed pereant versusque mei nomenque Dianae,

      Et flamma aut molli proiiciantur aqua. -

Forte fuit propior flammis ardentibus ignis;

320

      Huc volui coeptum ponere stultus opus.

Illa manum tenuit tristemque coercuit iram:

      "Dum modo non sit amor, perfice - dixit - opus". -

Est amor: esse tamen ne crederet illa, negavi,

      Sic dominam visus conciliasse meam.

 

3. ad se ipsum

Non ego posco deos aurum gemmasque nitentes,

      Non mihi hyacinthi sardonicesque placent,

Nec mea surgentis mens ambitiosa theatri

      Postulat elato stare superba gradu.

5

Non quoque magnorum palatia grandia regum

      Quaero, nec in niveis ire timendus equis.

Non valles, non arva graves reddentia acervos,

      Non oleam aut colles, pulcher Iacche, tuos.

Nec votis petitur cumulata pecunia nostris

10

      Quaeque vehunt nimias aurea vaga dapes.

Non gemmata togae duplici discrimina limbo

      Gallorum quales expoliere manus.

Ergo quid? Exiguum est, possum meruisse videri:

      Cui modicum satis est, hic ope dignus erit.

15

Respiciunt unam tantum mea vota puellam,

      Nec tamen hanc mecum semper habere velim.

Falsa loquor: vellem semper, sed non peto semper:

      Quisquis magna petit, iure repulsus abit.

Non est hoc coelum conscendere, non maris undas

20

      Colligere exiguae cortice velle nucis.

Quod cupimus multi potuere: miserrimus ille est

      Qui, quod habent omnes, solus habere nequit.

Curo tot ego video passim simul urbe vagantes,

      Cogito ubi et quicum nocte silente iacent,

25

Cumque suas habeant omnis prope turba puellas,

      Cur mihi curo domina non licet esse mea?

 

4. de discessu suo

Vrbs olim pergrata meis iuvenilibus annis

      Dulcis et ante alias terra benigna, vale!

Sis felix valeantque viri valeantque puellae

      Et quaecunque oculis nota fuere meis.

5

Salvaque belligeri tibi sint praesagia Martis;

      Campani superent quaelibet arma viri.

Vulturnusque tuus placida circumfluat unda,

      Praeteriens leni moenia longa sono!

Tot iuga, tot circum labentia flumina montes,

10

      Iunctaque Tyrrheno littus et arva mari,

Ausoniumque decus patriique valete Penates,

      Dulcis et ante alias terra benigna, vale!

Aurea pomosae valeant arbusta Suessae;

      Curribus illa meis area prima fuit,

15

Et Lyris et Gaurus et littora Minturnarum

      Raptaque ab Herculeo nympha Marica viro;

Omnia curo cupiam montes et plana valere,

      Gallutii in primis moenia parva mei!

Sunt illic modicae quae me genuere Cavellae,

20

      Parva, sed ingenio cognita rura meo.

Invideant quicunque velint et rustica ludant

      Nomina: dat mixtas sylva rosis violas.

Quaslibet agricolae foveant per consita plantas,

      Crescit deserta grandius arbor humo.

25

Curo primum aspexi patrias a littore sedes,

      Dulce mihi mentem nescio quid tetigit.

Subsiliunt animi ferimurque libentius ultro,

      Et celeres properant ad sua tecta pedes.

Nunc etiam genialis amor patriique Penates,

30

      Dulciter occulta conditione trahunt.

5. ad se ipsum

Ergo ego quid faciam? Sylvisne vagabor opacis

      Et referam praedam per nemora alta meam?

Sylva parum tuta est; habitant sua numina sylvas,

      Saepeque per saltus ludere, Faune, soles.

5

Aequoreas forsan tuti sulcabimus undas?

      Sed ferus, heu quoties, Dorida cepit Amor!

Neptunum Veneris (nec laedunt aequora flammas)

      Ignibus alcyones incaluisse ferunt.

Tum quoties Ithacus mediis incanduit undis!

10

      Et Venus insano creditur orta mari.

Aurea glandiferas utinam modo saecula quercus,

      Montanasque darent ossea coma dapes!

Tunc vir securus nullos in coniuge moechos,

      Rivalem nullus tunc metuebat amans.

15

Fulva nec ingenuas flectebant aera puellas:

      Foemina tum magnas despiciebat opes.

Copia cuique auri, nemorum sub frondibus omnes,

      Carpebant avida pendula poma manu.

Nulla peregrinas mirata est foemina puppes,

20

      Tutaque tunc abies tutaque pinus erat.

Cinnama odoriferis nemo referebat ab Indis,

      Nec bibit Aonium succina lana crocum.

Idem tunc victus cunctis eademque supellex,

      Et thorus et vestis hospitiumque fuit.

25

Quae nunc labentes emittunt flumina lymphas,

      Dulcia stipatis mella tulere favis.

Cuncta ferebantur sub aperto animalia coelo,

      Aut nullae, aut tantum lustra fuere domus.

Nec Dive candebant montes, nec frigida siccas

30

      Arboribus frondes excutiebat hyems.

Ipsa etiam fruges tellus inculta ferebat,

      Nec seges in sulcos compulit ire boves.

Cerva - quis hoc credat? - rabido coniuncta leoni,

      Laesa Licaonio nec fuit agna lupo.

35

Rusticus illaesos spectans super ilice nidos,

      Implumes nunquam subripuisset aves.

Plurimus in tenui ludebat gurgite piscis,

      Nec tortos hami senserat ille dolos.

Vrbibus aereae nec erant munimina turres,

40

      Nec fossa aut longa machina structa trabe.

Non tuba militibus signum, non ferrea vestis,

      Pungebat celeres nec grave calcar equos.

Vnaque praeterea facies cultusque deorum,

      Nec coluit varios ille vel ille deos.

45

Agnaque pacandas nunquam cecidisset ad aras,

      Sed fuerant humili victima farra deo.

Idem erat imperium cunctis, non regibus urbes,

      Parva nec a dominis oppida pressa suis.

Nunc furor incubuit, rerum vesana cupido

50

      Praecipites agitat saeva per arma viros.

Tunc mea compositis passim lascivia rebus,

      Nec terra invidiam, nec timuisset aqua.

Quacunque in sylva, quacunque iacentibus herba,

      Haesisset gremio tuta puella meo.

 

6. de discessu amasiae

Quid sibi nutantes poscunt ante ostia currus?

      Anne parat quoquam nostra puella viam?

Heu mihi, carpentum famulisque thorisque refertum

      Conspicor et pressos languida colla boves.

5

Et video hirsuto nigrum perone bubulcum:

      Signa peregrinae suspicor ista viae.

Rustice, vix domitos refer ad praesepia tauros,

      Ne premat insuetus dimaceretque labor.

Nuper enim, ut video, iunctis ad aratra iuvencis,

10

      Non satis hoc aptum, non leve pondus erit.

Aspice, ut inverso detractet pondera collo

      Alter et immensum sustinet alter onus.

Mense fere toto nequeant cibi condere sulcos,

      Saucia nec duro subdere colla iugo.

15

Adde quod haec longas abitura est sarcina terras:

      Vtque ferant pondus, non patientur iter.

Et salebrosa via est, non his adeunda cothurnis,

      Diripient soleas aspera saxa tuas.

Quodque magis timeas, cecidere crepidine montes,

20

      Discutient celeres obvia saxa rotas.

Aspice ut exiguo flectat sua plaustra Bootes

      Limite: non longas praecipit ille vias.

Iupiter, ut fuerat mutatus imagine tauri,

      Littore Sydonio destitit esse bovem.

25

Parcere ut admoneat voluit deus ille iuvenco,

      Ostendens longum non fore bobus iter.

Hoc equus, hoc praestent sulcantes aequora naves,

      Immensas illis convenit ire vias.

Ferreus huic pes est aerataque rostra carinae,

30

      Tale nihil quo se bos tueatur habet.

Rustice, quo properas? Medio sol arduus orbe est;

      Defer anhelantes in sua tecta boves.

Non fontes, non rivus in hac, sed tristis arena,

      Saxaque tam longa pulverulenta via.

35

Arva nec invenies, sterilisque et inhospita tellus

      Arboreis etiam frondibus illa caret.

Vana loquor: properat, nec iam rationibus ullis

      Vincitur. O flectant rustica corda preces!

Villice, siste boves, referetur gratia; nostrae

40

      Hoc, tu si nescis, axe vehuntur opes.

Sic tibi salva domus, sic sit tibi fertilis annus

      Et noceant tegeti fulmina nulla tuae!

Alma Ceres laeto semper tibi floreat agro

      Et pingui crescat fertilis herba solo!

45

Non Pliades Hyadesque graves, non imber aristas,

      Depopulet segetes nulla procella tuas!

Non lupus errantem nemoroso colle iuvencum

      Mordeat, aut iunctos lurida musca boves!

Nulla precor, frustra sum orantia verba locutus.

50

      Non Capiunt humiles rustica corda preces.

Omine perge malo! Salva modo perge puella.

      Tu saxo aut alta praecipiteris humo,

Cancer ubi messis longam producit aristam,

      Grandine permixtas eiaculetur aquas!

55

Semina grus herbamque pecus segetemque procella

      Obruat, et tegetem fiamma odiosa cremet!

Fulminibus cadant quercus, cadat ulmus et ilex,

      Et viridi nequeas pascere fronde bovem!

Hic quoque ponte cadat, furiali percitus oestro,

60

      Diripiantque canes tergus et exta lupi!

 

7. ad se ipsum

Quo propero, demens, aditu offensurus amicam?

      Exoptata odium gratia stulta parit.

Forsitan occulte tantum cupit illa iocari,

      Et secum lusus tectius ire meos.

5

Novi ego quam petulans, quam sit mea prona libido,

      Nec possum audaces abstinuisse manus.

Nullum et in amplexus moderamen, in oscula nullum,

      Nostraque sunt blando verba referta ioco.

Si prope discumbat, rimas inquirimus omnes,

10

      Admittant siqua pallia fixa manum.

Sin sedeo contra mensaque arcemur ab illa,

      Invenient aditum crura sub alta pedes.

O quoties digitos, cyathum praebente puella,

      Stringimus, et palmas subfricuisse iuvat!

15

Sin manet illa procul, tenui suspiro susurro,

      Et faciunt avidas lumina moesta notas.

Advertent comites celandaque furta patebunt,

      Et fiet populi fabula noster amor.

 

8. ad se ipsum

Aut ego mentis inops nec habent mea lumina visum,

      Aut non qualis heri Delius urget equos.

Compita, fana, lares, laquearia, moenia, turres,

      Nescio quo nunc sunt pallidiora modo.

5

Mox, ubi sublimi volui trabe ponere lumen,

      Luce quasi exstincta, languida lampas erat.

Ambustos purgo lychnos, renovatur olivum;

      Candida sed lychni lumina ferre negant.

Et patet et nullum recipit mea ianua solem,

10

      Et patet et nullum lata fenestra diem.

Nimirum: procul est aliamque illuminat oram

      Sol meus, in tenebris hic miser ipse vagor.

Ah, pereat, quisquis peregrinas quaerere terras

      Repperit et primum curribus egit iter.

15

Ille mihi infensas nimis ingeniosus ad artes,

      Vtilius potuit non habuisse pedes.

Me miserum! Nullos capiunt mea lumina somnos,

      Iam longa didici pervigilare mora.

In latus evolvor, stratis pulvinus oberrat,

20

      Et nulla possum parte iacere thori.

Saepe pulex, altae res insidiosa quieti,

      Creditus est humeros sollicitasse meos.

Strata revolvebam, rugas intentus ad omnes.

      Heu mihi! nam mordax non erat ille pulex.

25

Vnus heri comitum media stetit obvius urbe,

      Cum peterem dominae tecta relicta meae.

Et: "Quid - ait - morbi? Tristis cur pallor in ore est?

      Incolumis fueras et bene sanus heri". -

Mutat amor formam miserosque intercipit artus,

30

      Extenuans cura membra sepulta gravi.

 

9. ad Beneplacitum de Tiberi

Tibri, triumphato quondam regnator in orbe,

      Ecce tuas iuvenes ante vagamur aquas.

Hic natat et celeres iactat sub brachia remos,

      Pectoreque adversam verberat udus aquam.

5

Ille cavo metuens corpus committere stagno,

      Littore et extrema non nisi rupe sedet.

Pars conto vestigat aquas, pars retia tendit,

      Sustinet hic hamos tortaque fila regit.

Solus ego molli iaceo miserabilis herba,

10

      Et dominae semper cogito facta meae.

 

10. ad se ispum

Nullane Campano requies debetur? An omnis

      Vita mihi turpi est dedita servitio?

Arboribus Zephyri parcunt et fluctibus Euri,

      Aestas non semper, nec fera semper hyems.

5

Vidi ego caeruleis coelum squalescere nimbis,

      Et vidi roseos currere Solis equos.

Et modo cervices flectunt ad aratra iuvenci,

      Nunc iuga defuncti vomere summa petunt.

Miles equos, arcus et fortia tela remittit,

10

      Nec galea impexas opprimit usque comas.

Cuncta vices habuere suas, ego semper eandem

      Praecipiti infelix cardine verso rotam.

 

11. ad Aurianum

Cur scribant tibi quaeris, Auriane,

Qui sacras hedera subornant comas?

Vivunt carmine pauperes poetae,

Si nugas adimas, fame peribunt.

5

His mendacia sunt opes et aurum;

His umbrae gelidae otiumque molle,

Labentisque placent aquae lapilli.

Cum dent carmina, pallium rogabunt;

Insanos facient, cibum rogabunt;

10

Evellent oculos, togam rogabunt.

Nec credas sitientibus poetis:

Dicunt omnia libere petuntque.

Fingunt quaeque volunt putantque palmam

Mentiri bene gloriosiorem.

 

12. ad se ipsum

Campanum tepido abditum cubili

Lodicisque gravi globo involutum,

Stertentemque sibi, sibi oscitantem,

Curis explicitum negotiosis,

5

Quid vexas strepitu sub aure semper,

Inclamans querulo sono: "Excita te?"

Tum curo Aurora leves movet quadrigas,

Et noctis lachrymis comaque Phoebes

Stillatae teretes cadunt pruinae,

10

Cum primos aperit Apollo crines,

Et Pindum crocea ferit sagitta:

Cum dulcis sopor et quies amicos

Perfundens leniter iacentis artus

Divis me faciunt beatiorem.

15

Aut ergo, Fabiane, dormienti

Haereto comes implicatus arte

Extensus geminis thoro lacertis

Et curis simul omnibus fugatis,

Aut tristes abigens procul querelas

20

Campani solidos iuves triumphos.

Occlude illicet ostium catena

Et rimas patulae impedi fenestrae

Ne quid perpetuam excitet quietem;

Pulvinum capiti refer decenter

25

Apte ut subsideat; nec ulla tristem

Admittant hyemem retecta membra,

Sed totum tege culcitra iacentem;

Si extendas etiam togam lupinam

Aut vulpinam, erit hoc magis benignum.

30

Suspenso hinc abeas gradu nec ullus

Irritet crepitus seram loquacem.

Hinc leni sonitu Iovem tonantem

Et ventum pluviamque murmurosam

Quae somnos faciant suaviores

35

Optabis mihi; mox parabis ignem

Et laetas epulas et acre spumans

Auro ipso rutilantius Falernum,

Tunc cum sol medios agit iugales

Et totum irradiat repens Olympum.

40

Qui si huc accieris meam Dianam,

Tunc cum somniculosa, crine nondum

Collecto et dubios fricans ocellos,

Rem multo facies benigniorem.

Nam statim veniet si eam vocaris,

45

Si crebras referes revolutiones

Et quanta feriat thorum sagitta

Hellespontiaci furor tyranni.

Ergo vade citus, voca huc puellam.

Tunc, si quis erit parum modeste

50

Qui me quaerat, abire eum iubeto;

Dic non esse domi nec affuturum

Hoc totum biduum et fuisse multos

Qui me quaesierint profectum ad Vmbros.

Hoc veri officium est amici opusque,

55

Non aures crepitu ferire rauco

Et vultu obstrepere horridum minaci.

 

13. ad cardinalem Papiensem

Ille tuus stella natus, Papiensis, iniqua,

      Campanus grandis nomine, parvus ope,

Ille tibi de se quanto licet ore fatetur,

      Ante oculos nudans vulnera quaeque tuos.

5

Haec partim fortuna tulit curamque moratur,

      Partim multa tua facta fuere manu.

Ipse meam primus solvens e littore puppim,

      Depuleras cursus in maria alta meos.

Coniectum in fluctus dubios vastasque procellas,

10

      Heu miserum, mediis deseris aequoribus.

In medio pelago peregrinis deseror oris,

      Vnde nec ut properem cerno, nec ut redeam.

Missus ad incultos Calabros, onagria regna,

      Arcadicis fiam tensior auriculis.

15

Atque illic utinam .liceat consistere! sed me

      Sanguineae extrudunt, Martia turba, manus.

Heu quanto utilius nobis meliusque fuisset,

      Intonsum premeret si mitra nulla caput!

Quid nunc pendentes circum sacra tempora cristae

20

      Curvaque deflexo cuspide sceptra iuvant?

Illic infelix Scythiae deserta videbor

      Inter et elingues vivere trogloditas.

Ambraciosque sinus Ioniaque aequora cernam,

      Scyllea forsan deperiturus aqua.

25

Dextra Tarentinos, ostendit laeva Sicanos,

      Littora Tyrrheno vix bene nota mari.

Scilicet in medio canibus succincta nefandis

      Evomit assiduas ore Charibdis aquas.

Non illo transire rates aut humidus Auster

30

      Aut Scythico veniens sustinet orbe Notus.

Sed, fac posse viam terrave marive patere

      Impediat longum nec ferus hostis iter:

Ingenii sedes alta mei vel tota peribit,

      Vel vires certe supprimet illa suas.

35

Eoo rugosa venit de littore, sed fit

      Cantabrico sterilis carica in Oceano.

Non eadem tellus fert omnia: mel parit Hibla,

      Excrescit laetas Gargarus in segetes.

Dant Arabes casiam, Panchaia thura Sabei,

40

      Hebrus Bistoniis est memorandus equis.

Imbellis Syrus est mollisque ad praelia Phoenix,

      Sarmata finitimis acer Iapydibus.

Ingenia e coelo veniunt sublimia Thusco,

      Sed Calabro fecit languidiora solo.

 

2. de bello Pii

Iam Pius Eoos bellum moturus in hostes,

      Innumeris armat classibus Ionium.

At nos qui in Turcas quamquam procul ire iubemur,

      Sub tanto, stultos, quid piget ire duce?

5

Ducimur ad bellum, non mittimur: aurea lunae

      Praecedunt nulla cornua victa manu.

Remigibus nostris dubia nec classe vehemur,

      Barbara Romanas iam stupet unda rates.

Tum mater vinci natum Victoria nolet:

10

      Vt nuper terra, sic modo vincet aquis.

 

14. in reditu e Germania

Linquo Tridentinas Alpes et Rhaetica saxa

      Nunquam oculis posthac aspicienda meis.

Accipe Campani, sterilis Germania, terga,

      Accipe nudatas, barbara terra, nates.

5

Ille dies iterum qui te mihi forte videndam

      Offeret, extremus sit mihi et ille dies.

Finibus Italiae primis exstinguar et illic

      Per Latium condant frigida saxa manes.

Dicentur Latia mihi verba novissima lingua

10

      Et Latio qui sim carmine saxa notent.

At pia si qua manus collectis ossibus urnam

      Erigat, accensa coniiciatve pira,

Hoc precor, hoc caveat, ne pars vel quantula nostri

      Barbaricum tangat non bene lecta solum.