Gerolamo Bologni Candidae libri tres 1

Testo base di riferimento: C. Griffante, 1993

Cura dell'edizione digitale: Ketty Peruch

Altre sezioni


Praeludium

Imposuit nomen parvo formosa libello

      Candida candoris nomine dicta sui.

Iure tulit titulum, primos iuvenilibus annis

      Ingenio stimulos quod dedit illa rudi.

 

1. libellus primus cui bella meditanti Cupido obstitit
et amores dictavit

Certus eram Venetos terra pelagoque potentis

      Et canere aequorei fortia gesta Ducis

Quo modo magnanimae temptarint auspice puppes

      Excidium rebus, territe Turce, tuis;

5

Thracia nocturnis flagrarit ut ignibus Aenos

      Dives, ut ad patrios praeda relata lares.

Priamidae antiquo Polydori urbs clara sepulchro

      Victrici Venetum diruta classe ruit,

Quam pius Iliacis fugiens a finibus heros

10

      Condidit eique suo nomine dixit opus.

Iam mihi Calliope vires latura canenti

      Venerat inceptis annueratque meis.

Risit Amor promptaque ferox cor arundine fixit,

      Mox abiit tumido tantus ab ore sonus.

15

Protinus intonsos hedera redimita capillos

      Venit inaequali clauda Thalia pede.

Tum mihi: "Quid, demens, heroum nomina temptas?

      Aptior est numeris compta puella tuis".

Fata, simul Paphia cingens mea tempora myrto

20

      Addit honoratae bacchica serta comae.

Cui mirum si me rapuit caelestis imago

      Demptaque libertas illa paterna mihi est?

Seu spargit flavos per tempora Candida crines,

      Vror et ardori causa parata novo;

25

Seu legit in nodum tenui velamine pressos,

      Seu sinit Aeoliis flatibus ire vagos.

Induitur Tyrias, Tyriis est vestibus apta,

      Rupe sub Idaea digna movere Parim.

At canit arguta cum mollia carmina voce

30

      Lesbiacam vatem sic cecinisse putes.

Pendula seu Lydo contexit pectine fila

      Sisyphiam docta vincit in arte nurum.

Quod cum femineas melius Tirynthius artes

      Tractasset nullam dignus habere notam,

35

Qua cum fatalis melius latuisset Achilles

      Candida nimirum vincit utrunque decus.

Illa Iovem summo deducere posset Olympo

      Sed timet expertas coniugis ipse minas.

Non modo saevus Amor mortalia pectora figit,

40

      Saepe etiam magnos vulnerat ille deos.

Si quaeris celeres cur Iuppiter egerit alas,

      Impulit ornati candida forma Phrygis,

In faciem nivei falsam mutatus oloris

      Horridaque in torva cornua fronte tulit.

45

Cynthius Amphrysum vaccas appellit ad amnem

      Pastoris vili subditus officio;

Delia fraternos quidnam mirare capillos

      Post humeros turpi procubuisse situ?

Occiso quanvis Phytone superbiat, arcu

50

      Dextera Phoebeo certior una fuit.

In Lare formosus misera Caducifer arsit,

      Garrula supplicium cui grave lingua tulit.

Inclytus Alcides immania monstra subegit

      Vellera quem Lydus neve coegit Amor.

55

Denique si capimus superos exempla per omnis

      Rarus ab immiti tutus Amore fuit.

Sed mihi nec tantum nocuere Cupidinis artes

      Quam nimis ad mores quod facit ille meos.

Pieriae oderunt ut corda severa puellae

60

      Sic tener est animis mollibus aptus Amor.

Rustica grandiloquum tenuit Galatea Maronem

      Thestylis et flavas solibus usta comas,

Mox tamen Aenean Latios advexit in agros

      Et cecinit Rutuli fortia gesta ducis.

65

Irrigui argutus cecinit Sulmonis alumnus

      Ornatum formae, culta Corinna, tuae.

Delia detinuit cultum formosa Tibullum,

      Lesbia fax cordis, docte Catulle, tui est.

Cynthia primus amor carpit te, blande Properti,

70

      Contactum nullis ante cupidinibus.

Perque nives, altum perque horrida castra secuta

      Te misere addictum, Galle, Lycoris habet.

Novimus et vates quos tempora nostra tulerunt

      Aligeri flammis incaluisse dei:

75

Cynama Pontano redolentis nomen amomi,

      Anthia chara fuit, Vespasiane, tibi:

Hic agit afflicti suspiria nuntia cordis,

      Hic rogat effugiens qua lepus egit iter.

Cosmicus ingenuos passim decantat amores

80

      Nec quisquam Latio clarior orbe viget,

Sive velit Tusco, Latio vel carmine dexter

      Pindarica malit ludere sive cheli.

Vivebat liber cura tranquillus ab omni,

      Nullius insidias, nullius arma timens,

85

Vincla sed irnprudens init insidiosa Tiphernus,

      Mox insperati vulnus amoris habens.

Quare ego nequitia cur sim culpabilis ista,

      Cum servet mores cetera turba meos?

Dum patitur viridis senii sine sordibus aetas

90

      Hoc opus, haec nostri cura laboris erit.

At simul hos lusus matura fugaverit aetas

      Albentes poscent et graviora comae,

Tum licet armatas ad Martia bella cohortes

      Instruat imparibus Musa severa modis.

 

2. puellam Candidam nuper iratam queritur
amori suo minime respondere

Illa dies, qua sum fatali captus amore

      Haesit et in vacuo pectore flamma rapax,

Fusca, suum Phoebo radiis minuente vigorem,

      Nec mihi consueta luce serena fuit.

5

Hac mihi crediderim sidus micuisse sinistrum

      Exitiique horam praemonuisse mei.

Perfide sic igitur servas promissa Cupido?

      Ah pereat posthac si quis amare volet.

Durus et asper eram nullaque domabilis arte

10

      Omnis et in pectus vana sagitta meum.

Me mihi servitii tandem spes mitis ademit

      Et posui placido colla novella iugo.

Nec levitas culpanda nimis mea: fortior ista

      Fraude capi, hac poterat durior arte capi.

15

Par mihi Ledaeae facies oblata puellae

      Dicitur attonito qua placuisse Phrygi.

Quam miro flavos collegerat ordine crines,

      Area quam laetae candida frontis erat!

Certabant oculi flammis caelestibus acres

20

      Accendit rapidas unde Cupido faces;

Labra rosas, dentes ebur, aurea mala papillae

      Vincebantque genae lilia, colla nives.

Obtutu facilis primo vultuque modesto

      Laeta decensque hilari risus in ore fuit.

25

His ego blanditiis laqueos pellectus inivi,

      His usa est aliquot vafra puella dies.

At me felicem fortunatumque putabam,

      Nec iuvenum in patria laetior ullus erat.

Nunc feror huc illuc stimulis agitatus amaris

30

      Et levis in gravia est taedia versus amor.

O utinam primis clausissem raptus in annis

      Servatos nobis ad mala sola dies!

Tum mea debuerant fatales fila sorores

      Solvere, nec pulla stamina nere colo.

35

Sors mala mortalis tandem mihi cognita vitae

      Quae fortunatos non sinit esse diu.

En ego, qui felix teneri modo miles amoris

      Bellica sub miti principe signa tuli,

Cui modo dilecta favit cum matre Cupido

40

      Praetulit et cunctis Candida fida procis,

Exul agor dominae clausumque relinquere limen

      Cogor et a surda protinus ire domo.

Cum videt ex alta me Candida saeva fenestra

      E nostro celeri diffugit ore pede,

45

Aut caput ornatum post lignea retia condit

      Frustratum ridens praetereuntis iter.

Seu dum templa petit chara comitata parente

      Occurro latas obvius ante vias,

Opponit nostris immitia carbasa votis

50

      Celatas velo circueunte comas.

Quoque magis latet illa, magis furiale videndi

      Flagrat et insano pectus amore perit:

Sic iam poturus fugientis Tantalus undas

      Optat, et in vanas porrigit ora dapes.

55

Discrucior miseroque incendia pectore verso

      Acrius inque dies me ferus urget amor.

Saepe cor inviso procul est a corpore et amens

      Absentem in dominam mens mihi fixa manet.

"Sic nunc illa sedens thalamis inclusa pudicis

60

      Palladiam facili pollice versat acum;

Et sic ingenuis manibus velamina pingit

      Candida compositas implicitura comas;

Sic tenui charam nutricem voce salutat

      Sic fovet et matris saecula cana piae".

65

Haec ego, quaeque aliquis nimio vesanus amore

      Confusa secum volvere mente solet.

Nocte tamen peius gliscenti torqueor igne,

      Nocte nec ad curas aptior hora vacat.

In viduo patior mendacia somnia lecto,

70

      Mollia saepe meus colla lacertus habet.

Vlteriora pudet linguam narrare pudicam,

      Eveniunt quanvis ulteriora mihi;

Vana sed elusae Veneris simulachra cientur

      Et levis optatum mens sibi fingit opus.

75

Sic male vexato curis gravioribus atra

      Nocte datur Phoebo nulla micante quies.

 

3. iratae Candidae iracundiam lenire
nisus illi se prorsus dicat

Fare, age, sollicitum quae causa coegit amantem

      Linquere? Sic facilius sit Cytherea tibi;

Quodque cupis potius, tibi sic tua Delia semper

      Nonnullam comitum censeat esse parem.

5

Infelix merui tales quo crimine poenas,

      Impia quae potuit culpa nocere mihi?

Nullus tam sancto dilexit amore puellam

      Seu veteres quaeras, lux mea, sive novos.

Sic Venus efficiat nostris moveare querelis

10

      Vt mea sincera est et sine labe fides.

Te mihi surgentis iunxerunt fata per annos,

      Duret amor tempus noster in omne velim.

Forsitan obscena flagrare cupidine credas

      Vulgarem turbae perfidiamque sequi,

15

Cui simul optatae concessa est copia formae

      Promissam expleto frangit amore fidem.

Sic mihi dii superi faveant, placata Dione

      Conciliet nati numina saeva sui;

Prospera sic servent canam tibi fata parentem

20

      Quae superet curvae saecula Deiphobes:

Tecum ego Nestoreos optarem vivere ad annos

      Inque tuo fusus vita perire sinu,

Osculaque extremis iungens repetita labellis

      Exhalare animam te lachrymante meam.

25

Legitimae sancto iungant nos foedere taedae

      Et vellem thalami vincula firma forent,

Nos cupio iungat longos Hymenaeus in annos,

      Ille maritales praeferat ante faces.

Nec tamen ulla facit cur sim tibi causa pudendus:

30

      Aptius Aonio quem tibi vate legas,

Carmina cum faciam longum victura per aevum,

      Det mea cum nomen musa perenne tibi?

Aspicis ut priscam versu cantante Corinnam

      Paeligni vatis saecula nostra colant?

35

Smyrneae ante cadent sublimia templa Dianae

      Et Capitolino templa dicata Iovi.

Nec Mausolei memorabitur ulla sepulchri

      Gloria, pyramidum concidet altus apex,

Quam rapiant Nemesim Lethaea oblivia quamque

40

      Cynthia laudanti desinat ori legi.

Nec tamen antiquis ideo temerarius ausim

      Ingeniis nugas aequiparare meas,

Sed quoniam tenero sum non alienus amori

      Nolet opus vatis forte perire sui.

45

Heu promissa tibi Musae nil gloria prodest

      At vacua exclusum porticus ecce tenet!

Saxa Cithaeronis Thebanos concita muros

      Phama refert dulci constituisse lyra

Orpheaque Odrisio modulantem carmina plectro

50

      Et nemora et saevas detinuisse feras.

Saxa igitur durumque nemus potuere ferasque

      Vertere non animum carmina blanda tuum.

Ni cupis emoriar, mihi sis non dura necesse est:

      Tu causa es vitae, tu necis una mihi.

55

Non, Ciziceas mittar si nudus in undas,

      Pectore de nostro tantus abibit amor;

Seu me Lethaeo totum sub gurgite mergam,

      Non potero vultus non memor esse tui.

Quod si forte tibi sim culpa noxius ulla

60

      Quas mereor poenas non mihi ferre grave est.

Nec dubita incompto digitis laniare capillos

      Procumbam placidos si sinis ante pedes;

Vnguibus ora nota, veniam modo redde petenti

      Iurgiaque in miserum quaelibet adde caput.

65

Vel iubeas Aetnae rapidos me mittere in ignes

      Leucadia, aut praeceps mergere corpus aqua,

Fortibus aut Siculam remis superare Charibdim,

      Aut Scyllae audaci naufraga monstra rate,

Dum redeas placata mihi non saeva recuso

70

      Verbera, quaeque gravis poena futura levis.

 

4. ad amicum puellae Ruffae facie captum
qui eum prius amori Candidae suae vacantem irridebat

Qui modo ridebas insanum liber amantem

      Nuper ab insano raptus amore furis.

Nec pudet irata coram lachrymare puella

      Proiicere ad clausas verbaque blanda fores.

5

Sic nimis infestos Deus hic ulciscitur hostis

      Et maior subita tarda ruina venit.

Tristis eram, memini, laesa si forte puella

      Laetitiae fuerat nostra querela tibi,

Tum me femineo dicebas vivere sensu

10

      Atque animum cura sollicitare levi.

Ibas indomita totam cervice per urbem,

      Nec tenuit gressus porticus ulla tuos.

Ruffa animus potuit tandem superare feroces,

      Haec spolium capti militis una tulit.

15

Acriter ardentis in te coniecit ocellos,

      Indixit crocea saevaque bella coma.

Est illi croceus color, est odor, urit uterque

      Triste cor, affligit pectus uterque tuum.

Dirus amor telis atrocia talibus infert

20

      Proelia, bellanti sunt ea pila deo.

Parva putes, rutilis sed Mars violentus in armis

      Haec una expertus plus valuisse suis.

Protinus attonito fortes cecidere lacerti

      In gelido nullus pectore sanguis erat.

25

Vreris inque dies maiorem concipis aestum

      Et corde, in vacuo vulnus inane foves.

Vtque iecur Tityi aeternum semperque renascens

      Per septem strati iugera vultur edit,

Sic inconsumptas exurit flamma medullas

30

      Nec requies animo redditur ulla tuo.

Ergo magnificos Ruffae decet ire triumphos,

      Ingenium potuit sola domare ferox.

Praebeat huic currus fortis Cytherea mariti

      Quis iuga sint niveis aurea vincta cygnis.

35

Tum faciles una circunvectentur amores

      Qui iaciant certa spicula acuta manu.

Ipse adamantea vinctus captiva catena

      Brachia post dominam conspiciendus eas.

Inde puellaris tanta ad spectacula coetus

40

      Plaudat, io laeta carmina voce canens,

Quarum si qua tuis decepta est fraudibus olim

      Gaudeat incautos succubuisse dolos.

Irridere sacrum non audeat ullus amorem

      Aut sciat immemorem non violasse deum.

45

Iuppiter est Semele exustus, deus aequoris alti

      Solvit Amimone vota petita suae,

Persephone Stygiis Plutoni abducta quadrigis

      Infera ne molli sit sine amore domus.

Ergo qui poterit vitare Cupidinis arcus

50

      Is vel ab extremo funere tutus erit.

 

5. queritur se amore tanto affici ut ferre
non possit veritus ne alteri sua Candida spondeatur

Ecquid erit quandoque meo modus ullus amori?

      Ecquid erit lachrimis ultima meta meis?

An mihi nascenti Clotho dedit impia sortem

      Semper ut in nostro pectore regnet amor?

5

Iam mihi nulla quies grata est, iam nulla voluptas,

      Nulla mihi siccis ducitur hora genis,

Sive dies agitur medioque vagantur Olympo

      Quos Phaehon quondam non bene rexit equi,

Cincta papavereis seu tempora frondibus atra

10

      Invehitur fuscis nox taciturna rotis.

Nil nisi flere iuvat nec quae prius esse solebant

      Grata placent, pectus sed grave virus edit.

Non libet arboreos indagine cingere saltus,

      Ducere non celeres per iuga summa canes.

15

Frigida frondosae nil me iuvat arboris umbra,

      Aut crepitans rivi praetereuntis aqua,

Phoebeumque licet possim sedare calorem

      Nulla Cupidineas sublevat umbra faces.

Si tamen interdum stimulis agitatus amoris

20

      Rura peto, curas ut via longa levet,

Candida succurrit flavis spectanda capillis

      Ante oculosque, absens, creditur esse meos.

O quotiens viridi descripta in cortice gratae

      Arboris est gladio Candida chara meo!

25

Et quoniam dominam cupidis retinere lacertis

      Non datur, in nomen brachia vincta fero

Hoc ego complector supplex, huic oscula iungo,

      Sed rigidus cortex ulteriora vetat.

Demens, Dryadesque videntur

30

      Tum sine fine queror demens, Dryadesque videntur

Commotae nostris ingemuisse malis,

      Arbor et a summo concussa cacumine nutat

Vtque potest gemitus fundere, fronde gemit.

      Infelix tandem male languida membra repono

35

Herbaque dat fesso molle cubile mihi.

      Multa super pharetra duroque Cupidinis arcu

Perpetuos gemitus pectore dante queror.

      Candida mi cunctis formosior una puellis,

O praestans vultu candidiore nive,

40

      O eadem asperior saeva mihi facta leaena,

O de montano nata puella lupo.

      Anne meis unquam cingam tua colla lacertis,

Colla quidem Gnidia candidiora dea?

      Oscula num potero Paestanis floribus aequa

45

Ferre vel a magno principe digna peti?

      Anne unquam dabitur tantos narrare labores

Languenti in gremio, Candida chara, tuo?

      O nimium felix teneri cui munera floris

Cuique feres thalami gaudia prima novi!

50

      At quantum felix alius, te coniuge, fiet,

Infelix sine te, lux mea, solus ero!

      Hora mihi tanti veniet cum nuntia luctus

Alterius fies qua nova nupta viri,

      Tum mea dissolvant fatales fila sorores,

55

Sic detur lachrymis ultima meta meis.

      Nam sine te nolim minimam vixisse vel horam,

At tecum Pylii saecula cana ducis;

      Deiphobes vellem curvae tibi longa daretur,

Laomedontei vel mihi vita senis.

60

      Tempore mox pariter fidi moreremur eodem,

Iacturam socii questus uterque tori.

      Ante tamen morerer, manibus tu tristis ocellos

Formares tremulis iam moritura meos,

      Perlueresque meum fontano rore cadaver

65

Extincto et capiti myrtea serta dares,

      Osculaque apposito figens suprema feretro

Sidera clamares nomen ad alta meum.

      Marmoreo condens tum corpus inane sepulchro

Disposito, lachrymas cunctaque iusta dares.

70

      Ipsaque mox moriens extrema voce iuberes

Misceri nostris ossibus ossa tua.

      Dehinc tumulo carmen iussus superadderet heres

Grandibus atque foret littera caesa notis:

      "Hic quos una fides olim servavit amorque

75

Mutuus extinctos condidit urna duos".

      Heu mihi quam fallax miserum spes tollit amantem

Aeolii rapiunt iam mea vota Noti.

      Nescio quem praeferre mihi te Phama susurrat

In tota rumor iam malus urbe volat.

80

      Iam mihi nescio quis dixit: "Tua vita marito

Iungitur, alterius sponsa futura viri,

      Quae te sollicitat curas noctesque diesque

Qua sine te nunquam vivere posse putas".

      Rumor ad invitas pervenerat impius auris

85

Attonitum gelido frigore pectus erat.

      Anne meis aliquem patiar succedere regnis?

Sint potius vitae tempora summae meae.

      Ismarius quondam per mille pericula vates

Pro chara haud timuit coniuge ferre pedem,

90

      Non Phlegethonteas flammis torrentibus undas

Expavit, fuscas non Acherontis aquas.

      Abstulit Hippodamen audaci Isione natus

Fortiter a furiis, Eurice saeve, tuis.

      Pro gemina fortes Leucippide frater et Idas

95

Tristia collata bella tulere manu.

      Quam grave sit iuvenem chara spoliare puella

Testis erit Gaio diruta Troia dolo.

      Hanc animam potius per vulnera mille profundam

Alterius quam sis ipsa puella viri.

100

      Tu prior insuetum sentire Cupidinis arcum

Fecisti: ut phas est, tu mihi finis eris.

      Quod mihi si pro te sint bella gerenda verebor

Dum potiar thalamis vulnera nulla tuis.

 

6. felicitatem suam Candida iniuste irata
magno maerori concessisse lamentatur

Non frustra Venerem prisci cecinere poetae

      E rapidi natam fluctibus esse maris,

Non frustra cum Marte deam concumbere saevo

      Sanguinea miscet qui fera bella manu.

5

Errat enim dubio Veneris victoria bello,

      Non eodem semper flamine vela tument,

Infortunato modo quae spirabat amanti

      In medio cymbam deserit aura salo.

Nec possum sospes tutos attingere portus,

10

      Vela per incertas diripiuntur aquas.

Iam iam ducturus parcos ex hoste triumphos

      Cogor inexpleto carpere Marte fugam.

Candida dum vultu tenuit me blanda sereno

      Et thalamo dignum censuit esse suo,

15

Sorte mea cunctos iuvenes anteire videbar

      Quod mihi contigerat digna puella Iove.

Quam multi petiere proci mihi solus habebam,

      Heheu tum multis invidiosus eram.

Nulla mihi fuerat nisi cura placere puellae

20

      Vtque foret longo tempore firmus amor.

Haec si forte meos placidis spectarat ocellis

      Tangebam planta sidera summa levi.

Hanc praeter poterat mihi nulla placere, nec unquam

      Haec mihi neglecto vilis amore fuit.

25

Si mihi tunc aliquam superis misisset ab oris

      Iuppiter, hanc illi praepositurus eram.

Iamque adamantea me vinxerat illa catena

      Firmaque perpetuus vincla pararat amor,

Cum levis eventu nimium Fortuna sinistro

30

      Opposuit votis se truculenta meis.

Tum fera nescio qua mota est levitate puella

      Clausit et indignas illa superba fores.

Ast Amor hac causa ventosas scilicet alas

      Gestat, et aerium pervolat altus iter,

35

Scilicet acer amor non una in sede moratur,

      Errat, et in certo non manet ille loco.

Perfida quod mulier cupido promittit amanti

      Vnda vel in summo pulvere terra notet,

Attamen hos semper servavit femina mores

40

      Nata ad fallendos est ea turba viros.

Non timuit Phrygium, deserto coniuge, moechum

      Perfida diverso Tyndaris orbe sequi.

Illa tamen precibus flexa est fatisque dabatur

      Idaeum peteret Graia iuvenca nemus.

45

Num ferus hac aliquis saevaque e tigride natus

      Assidua potuit me spoliare prece?

Quae me cum domina potuit committere dulci

      Lingua, potest certe quodlibet illa nephas:

Penelopen charo divertere posset Vlyxe

50

      Aque viro Euannem dissociare suo.

Hac fingente nephas odisset candida, rupto

      Foedere, Philaciden Laodomia pium.

Haec prius Ismarii dextram sentire tyranni

      Digna fuit tantum ne scelus ausa foret.

55

Nunc mihi longa dies, nox longior esse videtur,

      Nulla voluptatis causa relicta mihi.

Durius invitam nihil est quam velle puellam

      Flectere, temptantem maxima cura subit.

Quoque minor spes est tanto magis ardua gliscit

60

      Flammaque solliciti pectoris ima tenet.

Sive dies igitur, fuscis seu cincta tenebris

      Nox ruit, insomni nil nisi flere subit.

Quo fueram solitus dilectum limen adire

      Tempore, nunc lachrymans tristia damna queror.

65

Multa queror vitaeque meae me paenitet atque

      Longa nimis Lachesim ducere fila piget.

Lnvehor in superos arcanaque fata deorum

      Dum poteram felix non potuisse mori

Cum subit illa dies pullo signanda lapillo

70

      Qua mala sunt cordi vulnera facta meo

Quaque nitens rutilis me Candida cepit ocellis

      Insueto flavas ordine compta comas.

Squalida praecipites lachrymae labuntur in ora

      Cogor et in laceras unguibus ire genas.

75

Quod nisi succurrant vel fata vel astra furenti

      Nescio quod laeva me manet omen ave.

 

7. luxum quo puellae superbiunt detestatur
vetustissimae aetatis aureae temporibus commendatis

Sidonio vestes primus qui murice tinxit

      Eripuit miseris, heu, bona quanta viris!

Coepit Erythraeo mitti cum litore concha

      Gemmaque in Eoa quam legit Indus humo.

5

Ex illo vexare procos didicere puellae

      Cogere et a duro limine ferre pedem.

Tum primum assistens foribus custodia clausis

      Opposita miseros iussit abire sera.

Candida dum viles humilis mea gessit amictus

10

      Quem proba se dignum crederet unus eram.

Mi faciles uni semper patuere fenestrae

      Inque meo nullam vidit amore notam.

Ast ubi nubilibus facta est maturior annis

      Et de corrupto pectore pulsa fides,

15

Texit honoratum tunica Sidonide corpus

      Intempestivis sollicitata procis.

Mox ego qui, fastu nondum retegente latentem

      Perfidiam, cunctis charior unus eram

Pellor et occluso fiunt mihi iurgia poste:

20

      Ceu nunquam vultus viderit illa meos!

Qui modo prae cunctis fidus credebar amator

      Crimine nunc coepi perfidus esse novo

Et mea me centum iactat servire puellis

      Femineo fraudes Candida more parans.

25

Nam simul incertae venere in taedia menti

      Causa repellendis haec solet esse procis,

Scilicet innumeros peperit nova vestis amantes

      Et nobis comptas praetulit illa comas,

Quaeque suos mulier cultu rnetitur amores

30

      Et fit ab ornatu quaeque superba suo.

Ah genus inconstans et nulla mobile causa!

      Dispeream perstat si qua in amore diu.

Felices nimium quos aurea protulit aetas:

      His data perpetuis est pia vita bonis.

35

Antra domus fuerant rigido pendentia topho

      Sylvaeque communes omnibus alta casae.

Corpora sub divo durantes nuda ferebant

      Cuncta nec obproprio membra videre fuit.

Mora dabant victum dumoso excussa rubeto,

40

      Difficilis querna glande soluta fames.

Illis nulla fuit telluris cura colendae,

      Terra sua cunctas sponte ferebat opes.

Omnibus unda sitim potu sistebat inempto

      Haustaque de gelido flumine nectar erat.

45

Errabant per agros nullo custode puellae

      Sylvestri passim simplicitate rudes.

Vna sibi solum satis esse putabat amantem,

      Tunc erat infandum crimen habere duos.

Saepius umbrosis Venerem iunxere sub antris

50

      Natura insuetos percipiente modos.

Saepe aliquis niveam tauro subigente iuvencam

      Optata didicit coniuge posse frui.

Curabant magni mortalia pectora divi,

      Virgo nec exoso cesserat orbe pia.

55

Iuppiter errabat per amoenos maximus agros

      Gratior huic caelo terra fuitque diu.

Simplicibus mixti superi mortalibus ibant

      Noxius et nullo crimine mundus erat.

Tum Venus insontem non corrumpentibus orbem

60

      Insidiis magnos iussit amare deos.

Iuppiter Inachidem per florida prata vagantem

      Pressit et Europam trans freta salsa tulit.

Tunc etiam Euanne dilecto fida marito

      Misit in ardentis se peritura rogos.

65

Iactatum dubiis longinqua per aequora ventis

      Excepit reducem Penelopea virum:

Lusit amatores pietas uxoria Graios

      Estque Ithacum mendax tela morata ducem.

Occidit Alcestes pro charo fida marito

70

      Ne Stygias coniux aeger adiret aquas.

At mala nescio quos servant haec saecula mores,

      Antiquis similis nulla puella viget.

 

8. Pamphilam Candidae suae ancillam orat
ut dominam iratam conciliet

Pamphila, curarum quondam mihi sola levamen,

      Conveniens rebus quae bene nomen habes:

(In te fixit enim totus sua regna Cupido,

      Aptior est blandis nulla puella iocis),

5

Visa meae dominae servire fideliter una,

      Vna ministerio digna reperta pio,

Cui non ipse suam praeferret Iuppiter Heben

      Quam natam Iuno mallet habere sibi,

Sedula iucundas dominae deferre tabellas,

10

      Custodem multis fallere docta modis,

Si memor es nec te mutarunt impia nobis

      Fata, nec ex omni spes mihi parte cadit.

Multa meo dominae nutu mandata ferebas

      Dum naret placido nostra carina mari.

15

Tempore quo peterem docuisti limina tutus

      Occultisque darem conscia signa notis,

Ne vesana domo prospectans mater ab alta

      Cerneret assiduum praetereuntis iter.

Crevit amor per te noster tenuisque favilla

20

      Edidit, heu, rapidam protinus aucta facem,

Visceraque invasit correpti pectoris aegra,

      Quo nunquam, infelix, vulnere sanus ero,

Quod non Phoebeus variis Podalirius herbis

      Sanaret, magicis Colchave nupta sacris;

25

Saneturque licet, tamen est mansura cicatrix

      Quae mihi perpetui vulneris instar erit.

Ergo ego cum per te rapidos sim missus in ignis

      Sic etiam per te restituendus ero

Immitesque feri sentire Cupidinis arcus

30

      Quandoquidem semper mea fata volunt,

Servitium iratae facias mihi mite puellae

      Aspera nescioqua quae ratione mihi est.

Quod te per Venerem quaeso castamque Dianam

      Et dea si votis aptior ulla tuis.

35

Illius ante pedes supplex procumbe verendos

      Immitem ponat saevitiemque roga.

Ipsa patrocinium vexati sume clientis

      Tuta sit auxiliis ut mea causa tuis.

Sic mihi dii faveant et te pia numina servent,

40

      Sic per te noster concilietur amor.

Vt merui nullo tales ego crimine poenas

      Sit mihi, si fallo, durior illa diu.

O te quale manet servati munus amantis

      Cesserit illa tua si modo victa prece!

45

Non erit in tota felicior urbe puella,

      Augebit titulos gloria tanta tuos.

Adiiciam Veneris sacra quoque carmen in aede

      Turba puellarum quod male fida legat:

"Pamphila placavit duram facunda puellam

50

      Ne miser indigna tabe periret amans".

 

9. elegantis formae commendatio

O binas oculos faces,

O flavas capitis comas,

O vultus roseas genas!

Felicem quater et nimis

5

Cui mellita labellula

Hyblaea et dabis oscula!

Inclusam hic thalamis suis

Complexus rigidas minas

Spernet fulminis et freti

10

Fluctus indomiti feros,

Tutus Martis et impii

Pugnas effugiet malas.

Tu coniux aliquem puto

Vel summum facies deum.

 

10. lamentatio lugubris Ioannis Bononii fratris poetae
morte heu immatura praerepti

Nostra licet titulus praescribat nomina nullus

      Nota tamen queruli carmina vatis erunt.

Ille ego sum dum laetus eram qui laeta canebam,

      Si mea sors aliquo tempore laeta fuit.

5

Sed semper mihi vita fuit maestissima, nec quae

      Nubila non fuerit contigit ulla dies.

Tempora si primo recte numeramus ab ortu

      Exacta est lachrymis prima iuventa mihi.

Immatura piae sum questus fata parentis

10

      Maluit infelix cui comes ire pater.

Nec tamen hi fato canae periere senectae

      Extremus cunctis quae solet esse modus.

Non tulit hos frater medica celeberrimus arte

      Ante diem solos interiisse suam,

15

Confectusque simul gemitu Thaddeus amaro

      Rupit fatali stamina pulla colo.

Vix ierant veteres aegro de pectore curae:

      Oblitis subiit luctibus acer amor

Qui me dum tenuit letali vulnere fixum

20

      Ducta nec est felix vel brevis hora mihi.

Non est qui misero doleat magis ullus amante

      Quem pigeat vitae saepius atque suae.

Quanvis aerii saxosa cacumina montis

      Alta per et durus flumina miles eat,

25

Ferrea suppositos urat lorica lacertos

      Debilitetque agiles longior hasta manus,

Huic tamen exacto dulcis victoria bello

      Postmodo perpetua pace fruenda venit.

Rarus amans finem sperato ponit amori:

30

      Huic lachrymae gemitus continuusque dolor.

Inter ego has funera dira meorum

      Aetatis traxi tempora prima meae,

Atque utinam nimium iacturis laesus acerbis

      Nunc quererer prisco damna minora malo!

35

Diis aliter visum est qui me spoliare Ioanne

      Intempestivam sustinuere necem.

Quinque miser sexto vix lustra ineunte fugarat:

      Tabe iuventutem debilitante perit,

Deserit et geminos dulci cum coniuge natos,

40

      Vivit materna de quibus alter ope

Editus ignoto genitore miserrimus infans,

      Proh pietas, alitur munere matris adhuc;

Alter et hoc paulo maior qua voce parentem

      Conclamare potest alta sub astra vocat.

45

Vix, credas, quis enim puerum sentire putaret?

      Sentit praereptum conqueriturque patrem.

Elicit huic miseros genitrix maestissima luctus:

      Flens lachrymas pueri suscitat illa graves.

Hos ego, vel si non fraterno tangar amore,

50

      Protinus in fletum commiseratus eo.

"Siste graves" inquam "gemitus, miserabilis uxor,

      Iuncta infelici pene puella toro.

Sola domi teneros fuerit servare nepotes

      Cura tibi, cunctos sit mihi cura foris.

55

Vos ego dilecti de more parentis amabo,

      Vos ego dilecti more parentis alam.

Nec Bernardinus frater modo vita supersit

      Vivere vos orbos et sine patre sinet,

Cuius opem pietas perituro sedula fratri

60

      Porgeret ut medicam nocte dieque fuit".

Proh dii, quanta fuit longi violentia morbi

      Sistere quam doctae non potuere manus!

Heu, nihil invitis prosunt medicamina fatis

      Vnicuique suam quae statuere diem.

65

Sollicitus frustra rapidos vitaveris aestus

      Icarius tostam cum Canis urit humum.

Effuge Sithoniasque nives glaciemque rigentem,

      Non tamen extremo surripiere rogo.

Qui fuerit vitam rigidis, positurus in armis

70

      Incassum miles bella cruenta fugit.

Naufragium saxo facturus nauta Cerauno

      Tranquillas frustra scindere quaerit aquas.

Persephone iussit veniam dare nescia cuiquam

      Nos omnis Stygio devehat amne Charon.

75

Vix bene in invisas infans caput extulit auras

      Hac videt infaustam conditione diem.

Nec facies, aetas, aurum virtusve genusve,

      Cerbereis quenquam faucibus eripiunt.

Irrita languenti prosunt nec pharmaca, leges

80

      Excisae rigido stant adamante ferae.

Humanis natura bonis invidit et aegros

      Mortales superis noluit esse pares.

Frater in exemplo es prima fraudate iuventa

      Cui nihil, heu, medicae profuit artis opus.

85

Cornua bisquinum Phoebe curvavit in orbem

      Dum premis invisum languidis usque torum

Sollicitasque tuis caelestia numina votis,

      Quandoquidem solet his ultimus esse locus.

Mox ubi iam lapsae restat spes nulla salutis

90

      Vicinaeque patent proxima signa neci,

Diverso statuis caelo temptare salutem

      Inque alium patria cedere ab urbe locum.

Quid facis infelix? Alia morieris in urbe

      Adsit et, heu, fratrum qui tibi nullus erit.

95

Ire tamen certum est, monitis parere nec ullis

      Ibimus, haec cura est ultima quando tibi.

Exit apud montes Patavinum flumen amoenos

      Euganeum a gelida qua petit alpe solum.

Bassanum veteres illic statuere coloni,

100

      Vicinis rident omnia laeta iugis.

Iam miser huc habili lectica invectus abibat

      Et patriam certae linquere mentis erat.

Mira canam: cornix tenues delapsa per auras

      Edidit infausto carmina laeva sono,

105

Haeserat anterior lecticae quique trahendae

      Limen ad offensum concidit ictus equus.

Huc ubi perventum, subito qua mente revertor,

      Heu partem linquo pectoris ipse mei.

Stare iubet pietas illinc sed abire necesse

110

      In varias animus diripiturque vias.

Hic frater mihi quo fuerat non charior alter,

      Hic mihi sed fuerat tota relicta domus.

Paulatim exanimes linquebat spiritus artus

      Vixque aliquot fessus traxerat ille dies.

115

Exiit assiduis tandem cruciatibus actus

      Exceptus Stygia spiritus estque rate.

Spiritus Aoniis, heheu, sacer ille Camenis

      Fugit ad Elysiam non rediturus humum.

Esse quid hoc dicam (num divos? sidera? fatum?)

120

      Sit status ut fragili nullus in orbe bonis?

Vivere Nestoreos fuerit qui dignus ad annos

      Exiguum claudet lubrica vita diem.

Qui fuerit dignus natali luce necari

      Durabit magnos despicietque deos.

125

O ego quam mallem fieri Marpessia cautes

      Laederet ut nullus saxea membra dolor!

Infelix Niobe cum bis sex funera vidit

      At felix casu postmodo facta novo.

Imposuit finem lugubribus illa querelis

130

      Tristia cum tegeret candidus ora lapis.

At mihi perpetuos versu variante labores

      Infortunatae damna querenda domus

Quae veluti nunc cymba suo spoliata magistro

      Errat et implacidis acta vagatur aquis.

135

Non est qui Zephyris det lintea plena secundis

      Gnorit et ad coeptam sidera fida viam,

Proruit in scopulos remis labentibus altos

      Naufragaque hostili prora redundat aqua

Namque gubernacli qui pondera cuncta ferebat

140

      Concidit invalidam deseruitque ratem.

Si modo, dii superi, mortalia facta videtis

      Nec fors humanum sola gubernat iter,

Quassatae dudum poteratis parcere genti

      Parcarumque avidas continuasse manus.

145

Crimine vel si quo dispendia tanta meremur

      Et laesi poenas cogitat ira Iovis,

Stravit ut audaces dextra victrice Gigantas

      Phlegreo spargens membra cruenta solo,

Nos omnis hora pariter rapuisset eadem

150

      Phoebea ut Niobes turba perempta manu est,

Deucalioneo poterat summergere nimbo

      Nostra vel aetherea perdere tecta face.

Iuppiter, heu, caelo mortalia ridet ab alto

      Humanas curant numina nulla preces.

155

Nec te, chare, meae possunt revocare querelae

      Marmorea at cineres contegit urna tuos.

Quandoquidem primis fueras moriturus in annis

      In patria poteras mitius urbe mori.

Cognatorum isset consueto ex ordine pompa

160

      Diffundens lachrymas ad tua busta pias.

Frigida cinxissem Phoebea tempora fronde

      Pressissentque cavam languida colla lyram.

Sculpsissem structo carmen de more sepulchro

      Servandis avida posteritate notis:

165

"Loannes hic ante diem lugente quiesco

      Tarvisio patria, gente Bononigena.

Pieridas colui, nona trieteride saevas

      Iniecere mihi ferrea fata manus.

Deterior cessit matri pars ossea terrae

170

      Spiritus auctori redditus estque Deo".

Turpiter externa sed nunc tellure sepultum

      Nobilitat nullis hospita terra modis.

Ni tua lecturos sperarem scripta nepotes,

      Scripta vel a magno principe digna legi,

175

Extinctum quererer penitus, sed phama perennis

      Ingenii vivet tempus in omne tui.

Interea Elysio felix requiesce sub antro:

      Dicitur hic sacris vatibus esse quies.

Ast ego iam, mea lux, saltus deducar ad illos

180

      Spargit ubi umbrosas myrtea sylva comas.

Nec mora, paulatim cuncti mittentur eodem

      Restabunt lacerae membra nec ulla domus,

Scilicet aspirat solis fortuna beatis

      Qui semel est nunquam desinit esse miser.

 

11. spes futurae quandoque melioris fortunae

Non semper tumidae, furente coro,

Insanum rapiunt fretrum procellae.

Nutans, remige nil iuvante, lato

Non semper fluitat mari carina.

5

Fervens Adria si decem diebus

Aestus indomitis ciet sub undis,

Parcentes nihil improbo labori

Nautas undecimus sequensve Phoebus

Tutus litoreae dabit quieti.

10

Quare, fors inimica, nil timenti

Esto nubila ceu diu fuisti.

Sperabo mihi te tamen serenam,

Spes haec funere defutura solo est.

 

12. fortuna surda et caeca, ideo temeraria

Audiret si surda viros fortuna querentis

      Assidua flecti posset et ipsa prece.

Cerneret eventus alios si caeca merentes

      Forte pia miseros mota iuvaret ope.

5

Cumque preces abigat, stratos non cernat inique,

      Res hominum nulla sic ratione gerit.

 

13. nomen cognomen moresque suos lecturo indicat

Si patriam nomenque tui vitamque poetae,

      Lector, et ingenium noscere forte cupis,

Veridico populi vocor ore Hieronimus atque

      Sic data sunt vati nomina digna pio.

5

Si cognomen aves audire: Bononius ipsa

      Nuncupor, id nobis attribuente domo.

Tarvisium gremio me protulit ubere felix,

      Vrbs Italos nymphis ante dicata locos:

Invia saxosas rapiens per prata fragorem

10

      Implacidum torquet qua Plavis altus aquas,

Atque secans urbem vicino natus in agro

      Caeruleus placido labitur amne Silis,

Nymphaque Butniace crebris ubi fontibus aucta

      Percurrit triplici moenia laeta vado.

15

Si bona fortunae spectes, miserabilis Irus;

      Ditia si parvo pectora, Croesus ero.