Gerolamo Bologni Candidae libri tres 2

Testo base di riferimento: C. Griffante, 1993

Cura dell'edizione digitale: Ketty Peruch

Altre sezioni


1. Venetae classi in Turcos proficiscenti felices
ominatur eventus, originem Venetae urbis
obiter complexus

Bella parant Veneti Turcos fusura ruentis,

      Iam nova velivolo classis itura mari est.

Vota mea expectant quales diuturna triumphos,

      Expectat Venetos gloria quanta patres!

5

Nunc erit Euboicos ulcisci clade labores

      Tempus et iniusta corpora caesa manu.

Aeole, ventorum flatus emitte secundos

      Impleat ut facilis candida vela Notus,

Et fluctus mulce placido, Neptune, tridenti

10

      Tranquilla ut tutas praebeat unda vias.

Caeruleus Triton lituo comitetur adunco

      Exanclaturas barbara bella rates.

Gratia magnanimo summa est referenda Leoni:

      Solus is eversas sustinet orbis opes,

15

Cumque premat populos crudeli caede Pelasgos

      Turcus et in Latium bella cruenta paret,

Hic pro communi solus capit arma salute

      Caedit et hostiles, Marte iuvante, manus.

Dii faciant igitur Pelopea per oppida turmas

20

      Diffusas nostro pellat ab orbe procul,

Nec prosint celeres mitti post terga sagittae

      Quas iacit averso perfidus hostis equo!

Ferre iugum discat Venetum superata Corinthos

      Et Lacedaemoniae diripiantur opes.

25

Omnia quae bimaris spacio clauduntur ab Isthmi

      Oppida sint nostri sub dicione Ducis.

Quis neget antiquis Venetos ex urbibus ortos,

      Romanae ac Phrygiae nobilitatis opus,

Iure gubernandas quibus ingens cedat habenas

30

      Qua circumfusa cingitur orbis aqua?

Fundamenta tibi veteres, Aquileia, Quirites

      Obvia barbaricis opposuere minis.

Italiam suetus terrere, exterritus abs te

      In Latiam rueret ne ferus hostis humum.

35

Corniger hinc imis qua se liquentia ripis

      Fert, Opiterginas Ilion auxit opes.

Inde erat Altinum, nomen de moenibus altis,

      Quod Tarvisani praeterit unda Silis.

Hos Veneti tenuere locos, Antenora fausto

40

      Sidere ad Euganeos turba secuta sinus.

Oppida condiderant Venetos diversa per agros

      Clara domi, bello fortia, pulchra situ.

Attila Pannoniis irrumpens dirus ab oris

      Funditus inphanda sustulit illa manu.

45

Terra parum tuta est, vicinas vulgus in undas,

      Adriaci fato praecipiente fugit.

Tota suos illuc transfert Aquileia penates

      Et quae concordis nominis omen habet.

Cura Opiterginos eadem Altinumque fatigat

50

      Ponere fortuna sub meliore larem.

Tarvisio cives aliquot venere potentes,

      Misit non paucos urbs Patavina suos.

Areolae extantes undis scopulique frequentes

      Hortantur subitas aedificare casas.

55

Reicit effusas tellus aggesta lacunas,

      Firmato palis obicibusque solo.

Huc bona comportant ingentes plurima naves,

      Quoslibet huc fructus terra propinqua vehit

Quippe Silis Tarvisanis huc fontibus ortus,

60

      Huc Meduacus aquas miscet uterque suas,

Non procul inde Athesis, Padus et Liquentia, Plabis

      Hostia non parvae commoditatis habent.

Nunc ubi Mygdoniis fora sunt miranda columnis,

      Turris et assurgens sidera celsa ferit,

65

Tollitur auratum pario de marmore templum

      Atria longaevi stant ubi celsa Ducis,

Saepta gravem cohibent ubi diis accepta senatum,

      Praebebat glaucos piscibus alga toros.

Moenia iam stabant, Venetis poteratque videri

70

      Exulibus magnos consuluisse deos,

Si modo quae vates Apono consultus in atro

      Edidit eventus sunt habitura suos,

Auguris antiqua veniens ab origine, qui iam

      Vidit ab Euganeo pila cruenta iugo:

75

"Pannoniis regio licet ignibus ardeat omnis

      Noster erit domito magnus in orbe cinis.

Vrbs erit a Venetis nomen sumptura colonis

      Altera ceu mundi Roma futura caput".

En cinis hic ingens factus totumque per orbem

80

      Horrescunt Venetas terra fretumque minas.

Hunc illum superant bellis victricibus hostem

      Protenduntque amplis finibus imperium.

Quid memorem Venetis ut quaelibet insula sceptris

      Longaque litoreae pareat ora plagae?

85

Singula quid memorem iusto quae Marte subacta

      Parca vel oblata deditione tenent?

Nam loca cum diris premerentur multa tyrannis

      Iustitia et saevo sub pede pressa foret,

Sponte patrocinium Veneti petiere senatus

90

      Quo duce tranquilla pace fruuntur adhuc.

Roboris hoc proprium Veneti, superare superbos,

      Protegere afflictos inclyta gesta monent.

Dii iubeant igitur fatorumque integer ordo

      Omnia quae certa tempora lege gerunt:

95

"Si qua meis fiet Venetis iniuria, si quis

      Caelicolis gratum laeserit imperium,

Protinus extremam mittant sua sub iuga tubam

      Et si gens aliqua est ulteriore situ".

 

2. Thaliae suae blanditur cuius ductu
Candida iram posuerit, qui spe fovente
ad reconciliatam gratiam duravit

Cinge triumphali felices fronde capillos

      Semper, io, votis apta Thalia meis.

Vicimus: assiduae tandem valuere querelae

      Iratam nobis conciliare deam.

5

Ergo eris ipsa mihi fulvo preciosior auro,

      Si potes adversis addere rebus opem.

Sollicitas aegro pellis de pectore curas

      Nimirum ingrata est te sine vita mihi.

Tu me Castalias fessum deducis ad undas

10

      Arida de sicco cedat ut ore sitis.

Emathiae gelida refoves tu frondis in umbra

      Cum canis Icarii signa proterva micant,

Securoque graves pellis de pectore curas

      Neve premant animum nubila fusca facis.

15

Et, quod praecipuum est, iratae verba puellae

      Aspera facunda flectere voce potes.

Nuper enim dominam de me mala multa querentem

      Molliit ante tua Pamphila mota prece.

Errabam solus latam de more per urbem

20

      Concipiens animo nihil nisi triste meo,

Tum solitum maestus lento pede limen adivi

      Et sat adhuc faciles non ratus esse vias.

Interea fundens imo suspiria corde

      "Aeternum" dixit "ianua clausa, vale.

25

Praecipiti infelix occumbam morte necesse est,

      Cedunt immodicis corpora pressa malis".

Talia vix fueram summissa voce locutus,

      Pallentes lachrymis immaduere genae;

En micat ex altera rutilans mihi stella fenestra

30

      Diripiens oculis lumina nostra suis.

Candida nec servum potuit sufferre dolentem

      Quin oculis veniae nuntia signa daret.

Tunc instaurato collegi corpore vires,

      Fessa pererravit tunc novus ossa vigor.

35

Tristia tunc lachrymis nihil obfuit ora rigasse

      Praecipuum lachrymae pignus amoris habent.

Ni spes invisam fovisset credula vitam

      Iam proprio caesus saepius ense forem.

Sperasset quicquam si forte miserrimus Iphis

40

      Exemplo poterat tot mala ferre meo.

Si nimium lenti sperasset Phyllis amantis

      Attica ad Ismarios vela redire sinus

Vixisset, laqueo nec se furibunda necasset

      Demophoonteae cum rediere rates.

45

Speranti victum dant annua rura colono

      Praemiaque exacti magna laboris habet.

Spes etiam fuso cupientes hoste triumphum

      Ductores ineant bella cruenta facit.

Quid? Quod saepe reos tenebroso carcere nexos

50

      Iudice sub tetrico liberat illa dea.

Quin etiam dubiis longinqua per aequora ventis

      Litora iactatus navita fida petit.

Cum mihi succurrunt quae sum dispendia passus

      Tot mala ferre alium vix potuisse puto.

55

Haec aequa quia mente tuli superata laborum

      Meta dedit placida denique mente frui.

Et si qua insomnis totas mihi ducta per horas

      Nox fuit immensis pervigilata malis,

Nunc iuvet expertem curarum ducere vitam

60

      Et dare securo membra levanda toro.

 

3. poetica arte et amore contentus divitias
prorsus temnit

Non peto Campanis manent mihi Caecuba proelis

      Apulus aut Cererem, Candida, fundat ager.

Vrna venaphranos servet non multa liquores

      Ioniumve legat navis onusta salum.

5

Me iuvet ambrosiam Cirrhaea per avia pastum

      Castalio cupidam pellere rore sitim,

Teque meis unam semper celebrare libellis

      Miratum mores, sancta puella, tuos.

Hoc satis est, alii merito sine fine laborent

10

      Dives ut immensas arca recondat opes.

 

4. autumnum venisse lamentatur,
quo illi puella relicta rus vindemiae
procurandae gratia sit proficiscendum

Pleias autumnum pulso iam retulit aestu

      Stellaque ferventis cessit iniqua Canis.

Caerea iam curvat maternos uva racemos,

      Pressa suo vitis pondere tangit humum.

5

Nunc ego desertos invitus mittor in agros

      Ruraque veloci cogor adire pede,

Reddat ut Icarium nudo pede pressa liquorem

      Congesta et summos impleat uva lacus.

Icare, crudeles merito luis, improbe, poenas:

10

      Nempe tulit iustas ebria cura manus.

Dulcia miscuerant mortales caecuba nondum,

      Setini fuerat gratia ulla cadi

At rabidam gelidis Acheloia pocula lymphis

      Tunc ope sedabant nobiliore sitim.

15

Nullus amans charae faciem linquebat amicae

      Perpetuus vinctum quemque tenebat amor.

Ast ego nunc solus per devia rura vagabor

      Nullus ubi insueto tramite fecit iter.

Hic mihi non lepores canibus agitare fugaces

20

      Cura sit, aut capreis opposuisse plagas,

Non querulam visco libeat fraudare volucrem,

      Aut prehensam incauto detinuisse pede.

Haec alii faciant quorum Venus annuit igni,

      Omnia quis dexter vota secundat amor.

25

Sola erit hic nobis (quis credat?) magna voluptas

      Nostra sub arborea vulnera fronde queri

Et lachrymis veteres fusis renovare dolores

      Quaeque homini quondam vix patienda tuli.

 

5. Glaurae fontis ac loci eius amoenissimi commendatio

Glaura per umbrosas gelido qui flumine valles

      Laberis, o Musae Pegasi lympha meae,

Crediderim nymphas vitreis habitare sub undis

      Arcanumque aliquod numen inesse tibi,

5

Antraque muscoso circumpendentia topho

      Qua non est satyris gratior ulla domus.

Has ego crediderim Phaunos errare per umbras

      Hic placidos sedem Panas habere suam,

Et Dryades festas hic exercere choreas

10

      Icarius torret cum magis arva Canis.

Continuat maestas dulcis Philomena querelas

      Ismarii crimen conqueriturque ducis.

Nulla voluptati desunt hic commmoda plenae:

      Hac ego perpetuo vivere valle velim.

 

6. somnium quo illi rusticanti puella apparuit
visa de eius perfidia suspicari

Nox erat et medium rutilis iter egerat alis

      Cederet ut fratri rosida Luna suo

Cristatusque diem cantu praedixerat ales

      Stellaque in aequoreas quaeque ruebat aquas,

5

Et tandem fessa curis de mente fugatis

      Mulcebat placidus languida membra sopor.

Tum pater emittit reseratis somnia portis

      Somnus et ambiguis fallit imaginibus

Pronaque mens ut cuique sua est, ita lusus inanis

10

      Quoslibet intentos ad sua vota trahit.

Visus eram medio Phoebi exurentis ab aestu

      Fessus in herboso procubuisse toro.

Populus umbrosis rivo superaddita ramis

      Fontanas densa fronde tegebat aquas.

15

Hic volucres querulis complebant vocibus auras,

      Threicium flebat garrula mater Itym.

Prata colorabant varii redolentia flores

      Candida Puniceis lilia mixta rosis.

Vix tot crediderim nituisse coloribus arva

20

      Aetnaeae quondam florida Siconiae

Cum vaga Persephone, maestae pia cura parentis,

      Ablata est niveos flore referta sinus,

Qualia Phama refert manes habitare beatos

      Molles ubi Zephyro calta fovente viget.

25

Visa mihi fusis per eburnea colla capillis

      Candida summissa talia voce queri:

"Ausus es an nostros alio traducere amores?

      Mobilior foliis quae levis aura quatit,

Ausus es an nobis aliquam praeferre puellam?

30

      Nescio quid magni suspicor esse mali.

Phoebeos anno spatium mihi longius ortus

      Bis traxi et noctes te sine sola duas.

Tu ferus interea nostrique oblitus amoris

      Tu potes a vultu durus abesse meo.

35

Interea lentus florentia rura pererras

      Dum recolo luctus sola relicta meos.

Sacrilegae timui quotiens periuria linguae!

      Et tamen incautae sunt data verba mihi.

Haec ne fides totiens superos promissa per omnis

40

      Te sine me nullum vivere posse diem?

Quid tibi nunc Veneris si laesa potentia magnae,

      In poenas summi si ruat ira Iovis?

Fixus erat stulte quia te meus ardor in uno

      Credebam nostrae mutua iura facis.

45

Pollicitis surdas adhibere virilibus aures

      Exemplo discat quaeque puella meo.

Fraudibus, heu, chari si sum decepta Bononi

      Perpetuus dudum quem mihi iunxit amor,

Quid sperent aliae, cum sit fallacior alter

50

      Forsitan et plures ausit inire dolos?

Nescio quem perhibent ignoto in litore Theseum

      Vxorem aequoreis deseruisse feris.

Prima igitur Gnosis periurum flevit amantem,

      Vt similes luctus ipsa secunda feram".

55

Dixerat et tenues pariter secessit in auras

      Indomito nubes ut fugit acta Noto.

At mihi temptanti fugitivo nectere collo

      Deseruit fugiens bracchia mota sopor.

Iam prope vecta aderat roseis aurora quadrigis,

60

      Deserui trepido tristia rura pede.

 

7. laus amicae Candidae cuius amori vel maximas opes
postponere non dubitat

Qualis ad Eurotam gelidum Cynthumque virentem

      Exercet comites Delia casta suas,

Talis visa mihi festas agitare choreas

      Virgineos inter Candida laeta choros.

5

Quale erat egregio vitales corpore motus

      Sumpturum capti Pygmalionis ebur,

Talis odoratis mihi Candida visa capillis

      Purpureo niveas fusa rubore genas.

Quamque decens visa est Thebanae gloria gentis

10

      Antiope magno grata puella Iovi;

Et quam Neptuno Alcinone aut formosa Celaeno

      Candida tantum oculis visa decere meis.

Non huius similem formae se Tyndaris ausit

      Dicere, Dardaniae prima ruina domus.

15

Sedula non furtim servati nata Thoantis

      Credat praecipua se pietate parem.

Non Phrygium sicco traxit quae flumine numen

      Se tam constantis pectoris esse putet.

Quam mihi iunxit amor primis quia fidus ab annis

20

      In socio coniux sit mihi sola toro,

Atque ubi iam amborum pulsis iuvenilibus annis

      Albentes steterint per caput omne comae,

Illa manu claudat tremulos morientis ocellos

      Et iubeat tecto sit mihi terra levis.

25

Quam bene consuluit nostris Venus aurea votis!

      Me cepit facies digna movere deos.

Nulla quidem poterat melius me exurere flamma,

      Conveniens votis haec erat una meis.

Quae si forte fidem longum servarit in aevum

30

      Nec mentem velox moverit ira levem,

Tum iuvet Hispana reliquos Tagus aureus unda

      Pactolusve suo quicquid in amne vehit.

Pinguia Campanae nil curem iugera terrae

      Vertere, nil multos perdomuisse boves,

35

Hesperidumque nihil pomaria ditia mirer,

      Fertilis Alcinoi sit mihi vilis ager.

Attalicas vestes aulaeaque picta relinquam

      Quos vexat miserae crimen avaritiae.

Me mea dum teneris foveat complexa lacertis

40

      Exceptum niveo Candida laeta sinu,

Me sat erit charae contentum ardore puellae

      Immitem prisca pellere glande famem.

 

8. Paulo Marso poetae illustri narrat quo casu
maioribus Bononiensibus natus
urbem Tarvisium patriam habeat

Marse, facis nostro senior qui tempore Marsus

      Credatur superas ut repetisse domos;

Qui seu grandiloquo cantas fera carmine bella

      Maeonii vatis crederis ore loqui,

5

Seu canis insanam versu leviore Cytheren

      Dura potes dulci saxa movere sono,

Vnde genus priscaeque mihi sit gentis origo

      Iamdudum nostro carmine nosse cupis.

Ne me Bentivolo genitum de sanguine credas:

10

      Nobilitant parvam stemmata nulla domum,

Invenias ubi turpe tamen nihil atque pudendum,

      Impia paupertas presserit usque licet.

Sola mihi laus est umbras Heliconis amoeni

      Aonii fontes et coluisse iugi.

15

Felsina virtutum studio celebrata vetusto

      Vrbs fuit Hetrusci prima caputque soli.

Mox quod possideat bona cuncta, Bononia dicta est,

      Seu magis a Bois Gallica nomen habet.

Expulit haec proavos civilia bella perosos

20

      Horrida dum patrias vertit in arma domos.

Tarvisium Venetas inter memorabilis urbes

      Fulgebat populo, moenibus atque situ.

Inde tulit clarum Venetae provincia terrae

      Nomen, id emeruit scilicet illa decus.

25

Sedibus hanc patriis profugi petiere relictis,

      Credibile est magnos id voluisse deos.

Sic mihi Tarvisium patria est, Butinica Silisque

      Sic sunt carminibus pegasis unda meis.

Sic mihi pro gemino Parnasi colle colendus

30

      Montellus Bromii cura domusque dei.

 

9. Bernardo sodali ob amoris remedium
rus eat consulenti respondet se uti consilio
non posse neque ab amica discedere

Hortaris mirate meos, Bernarde, labores,

      Quos alit in misero pectore durus amor,

Segnia magnanimus iamdudum moenia linquam

      Vt solvam tristi subdita colla iugo:

5

Pulsus amor nobis longo quia tempore cedet

      Sollicita oblitae cura nec urbis erit.

Ligna etenim accensum si non addantur in ignem

      Materia tandem deficiente perit,

Sic et ab urenti si quis discedit amica

10

      Vincit et e sano pectore cedit amor.

Vera mones, fateor: Circen facundus Vlixes

      Dum fugit aequoreas deseruitque deas,

Ille ferox ausus Stygia descendere cymba

      Tergemini rediit tutus ab ore Canis.

15

Non Phlegethonteas flammis torrentibus undas

      Extimuit fuscas non Acherontis aquas,

Ergo qui sospes Stygiis remearit ab oris

      Erravit lato per duo lustra mari.

Idem vel poterit Ledaeos temnere partus

20

      Et quicquid magnum fecit amare Iovem.

At mihi nascenti Parcae cor molle dederunt,

      Non ego militiae gesta cruenta sequor.

Cum me fata velint durae servire puellae,

      Discedam frustra, dulcis amice, mones.

25

Si vel ad extremos cupiam migrare Britannos

      Audacem subito comprimet acer amor;

Per terras profugum me, per freta longa sequetur,

      Secura nusquam me sinet ire via.

Forte pererrabat caesa deserta Medusa

30

      Aeris alato cui via facta pede est.

Flebat ut Andromede saxo religata marino

      Est iuveni lachrymis visa decere suis.

Ingemuit fixus nec opino vulnere Perseus,

      Nil celeris cursus profuit altus equi.

35

Ergo mihi hanc legem si ferrea fata dederunt

      Perpetuaque aliquam cogor amare face,

Praestat amem quae me rutilis exussit ocellis

      Prima cupidinibus saepe petita meis.

Quod si me dulci iubeat discedere ab urbe

40

      Iuppiter, invito est urbs habitanda Iove.

Nam tanti non est ne sit subiectus amori,

      Magnorum princeps sit licet ille deum.

Iamdudum vario caelum infamavit amore

      Omnibus et terris fabula nota volat.

45

Ales ut ad Troiam rostro volitavit adunco

      Vnguibus et praehensum duxit in astra Phrygem,

Dum premit Alcmenam Phoebum iussisse morari

      Dicitur et noctes continuasse duas.

Nec tantum me forma decens flavique capilli,

50

      Nec rubor ingenuo gratus in ore tenent,

Quam timeo experta mihi ne succenseat ira

      Candida servitio facta superba meo,

Ne mihi sit demum redeunti flere necesse

      Vanaque ad occlusas fundere verba fores.

55

Heu, prece peccantis vix exorabilis ulla

      Saeva sed est nostro laeta dolore nimis.

Peccavi semel, assiduis nil mota querelis

      Saepius occlusa iussit abire domo.

Pamphila continuos gemitus miserata precantis

60

      Vix potuit longa conciliare prece:

Quos ego mortales, quae non ego numina movi?

      Cum furerem mediis raptus amore viis.

Squalida iam macies aegros tenuaverat artus,

      Diffusus toto corpore languor erat.

65

Tu felix igitur superi cui vota secundant

      Interea sine me florida rura colas,

Sitque sub arboribus Ruffam spectare voluptas

      Ambrosios vario flore replere sinus;

Quaque sonat tenuis crepitantibus unda lapillis

70

      Mulceri querula voce canentis avis;

Quaque Plavis rapidus montana labitur unda

      Grandiaque infesta saxa trahuntur aqua,

Mirari subito chara comitante puella

      Diluvio mersum succubuisse solum,

75

Obiicibus ruptis per devia rura vagari

      Flumen et oppositas diripuisse trabes,

Cum stabulis tractosque boves ruere amne secundo

      Et pastorales occuluisse casas;

Me sine, quem durae voluit servire puellae

80

      Sors mea, perpetuis ingemuisse malis.

 

10. se prius amoris irrisorem tandem succubuisse
fatetur, qui tamen a puella formosa amandi
materiam habuisse laetatur

Si quis erit qui lascivum detrectet amorem,

      Exemplo discat cautior esse meo.

Culpabam, memini, crines quaecunque puella

      Fuderat Aeoliis terga per alba notis,

5

Collectos tenui vitta si forte ligarat

      Iccirco est gressus nulla morata meos.

Culpabam graciles et lato corpore pingues,

      Culpabam niveas purpureasque genas.

Si Venerem magnus caelo misisset ab alto

10

      Iuppiter, incassum tum mihi missa foret.

Indoluit neglectus Amor sumpsitque sagittas,

      Exitium capiti tela datura meo.

Obvia mox flavis mihi Candida facta capillis

      Vulnus in hac dirum funereumque tuli.

15

Mox adamantea vinxit mea colla catena

      Inquit et: "Es palmae tu quoque praeda meae.

Sperabasne meam tu posse evadere dextram,

      Nescius aeternos succubuisse deos?

Illustrat nitidus radiis quae Phoebus Aeois

20

      Omnia sunt nostra regna subacta manu".

Dixit et auratis in cursum tollitur alis

      Ambrosiaeque sacer nil nisi mansit odor.

Attonitus charam cepi spectare puellam,

      Nil mirans tali me potuisse capi.

25

Irrita deceptae fecit qui vota novercae

      Non alia facie decipiendus erat.

Hanc poterat Phrygiae gelidis in vallibus Idae

      Dardanius Veneri praeposuisse Paris.

Ardua Phoebeae vertenda ad Pergama Troiae

30

      Haec fuerat Graios digna vocare duces.

Est illi facies, spectet quam si quis amator,

      Gorgonis admoto fiat ut ore lapis,

In quam lux tremulo Phoebea refulgeat ictu,

      Mygdonium tamquam marmor eburque nitens.

35

Ignea fulmineis acies iaculatur ocellis

      Quae crucient, non quae tela repente necent.

Hunc, precor, hunc nolint anni mutare decorem,

      Nec roseos vultus ruga senilis aret.

At mihi Nestoreos servetur talis ad annos,

40

      Contemnat reliquos dummodo fida procos.

Quandoquidem audaci nemo est illaesus amore

      Apta erat ardori Candida sola meo.

 

11. somno capi nequiens citharoedo Thamyra
et cantoribus accersitis Candidam suam visit

Rosida iam Phoebe pernicibus acta quadrigis

      Nocturno medium tramite carpit iter,

Gramineosque rigat rurali flumine campos

      Prataque caelesti languida mulcet ope.

5

Iam sopita viri fuso per membra Lyaeo

      Corpora securo deposuere toro.

Felices acri qui non vexantur amore,

      Et quorum votis annuit alma Venus.

Ille sinu charae nixus fragrante puellae

10

      Exoptat solito tardius ire diem.

Ille ferox audet summis intrare fenestris

      Praecipites tecti fune petente vias.

Hic nimium trepidam et metuentem cuncta puellam

      Qua petit occultum parte sequatur iter.

15

Hic tandem celsi superato culmine tecti

      Gaudet sopitos conticuisse canes.

Hic circumfusas stricto furit ense per umbras

      Diraque sanguinea cuspide bella ciet,

Aerata pressos galea condente capillos

20

      Magnanimus valida fertur in arma manu.

Laeta Venus rixas e summo spectat Olympo

      Gradivi amplectens Candida colla sui.

Conscia nox pugnas stricto mucrone cruentas

      Spectat et audaces occubuisse procos.

25

Ista iuvant alios, noctes ego segnis inertes

      Duco, manent animum gaudia nulla meum,

Nec mihi sopitos placide qui claudat ocellos

      Est aliqua somnus percipiendus ope.

Languida mi lasso pulsantur pectora mento

30

      Et vigilant curis exagitata novis.

Fert animus totam, turba comitante, per urbem

      Ire, nec hostiles extimuisse manus.

I, puer, ad Thamyram, cithara solet ille canora

      Mi comes in multis saepius ire locis.

35

Deinde voca geminos dulci qui voce ministros

      Aequent argutae carmina blanda lyrae.

Prome cadum veteris Campano colle petitum

      Consulis, Arvisii pocula funde meri.

Sit vitium reliquis: quis enim reprehendat amantem?

40

      At me vel media nocte bibisse iuvet.

Bacchus sollicitas iocundus pectore curas

      Et solet e timido pellere corde metus.

Hoc melius nemo tenero conducit amori

      Quippe iocos praebet blanditiasque leves.

45

Ipse suis flammas exiles viribus auget

      Ast amor exiguas ventilat ipse faces.

Magnanimus tenebras, illo ducente, per atras

      Ibo et ab hostili vulnere tutus ero.

In me coniectas, illo pellente, sagittas

50

      Mirabor cursu nil nocuisse suo.

Tu modo mi radiis lucem formosa ministra

      Luna, quidem nosti tu quoque quid sit amor.

Per tenebras quotiens petiit te Latmius heros

      Splendoris nimio captus amore tui!

55

Illius exemplo dilectae limen amicae

      Dum peto, fulgorem da mihi, dia, tuum.

 

12. hyemis asperitate contempta Candidam petit,
pro qua mille pericula subire non veretur

Horrida iam redeunt glacialis frigora brumae

      Et Boreas Scythico saevus ab orbe furit.

Depositis luget silvestris frondibus arbor

      Et volucrum nullis fletibus antra sonant.

5

Caerula nimboso coguntur nubila caelo

      Et nix suppositas occulit alta vias.

Aeris infesti gelidis horroribus algens

      Quilibet accensos constitit ante rogos.

At mihi correptis talis calor ossibus errat

10

      Qualis in Aetnaeo dicitur esse iugo.

Candida contemptis nivibus glacieque petenda

      Est mihi, ne segnes arguat usque moras.

Ite procul, iuvenes, quos vexat inertia lenti,

      Audaces animos miles amansque petunt.

15

Quisquis amat pluvias temnat ventosque necesse est

      Duraque magnanima plurima mente ferat.

Saeva triumphales dantur post proelia lauri:

      Vt vincas tibi sunt bella gerenda prius.

Hannibal aerias ausus transire per Alpis

20

      Et facilem caesa rupe parare viam

Vt Trebiam faceret, Cannas Perusinaque prata

      Romanae memorem caedis habere notam,

Hostis ut ad pavidae muros contenderet urbis

      Barbarus, Ausonias depopulatus opes.

25

Vt revehat merces longinquis navis ab oris

      Iactatur dubio per freta longa Noto,

Remigio demum ventisque elata secundis

      Post varios casus litora fida tenet.

Ergo sive petat Siculam mea vita Charybdim

30

      Huic comes insanis fluctibus ire velim,

Atque insurgentis concussa a puppe procellas

      Saevitiem rapidi despiciamque freti,

Bracchia nil timeam canas iactare per undas

      Si mihi sit tacitis illa petenda viis

35

Sicut Abydeus turri lucente putatur

      Isse in concubitus, Sesta puella, tuos;

Sive sit armatos nobis quaerenda per hostes

      Et centum surgant in mea fata manus,

Nil verear strictos incurrere fortis in enses

40

      Vulneraque hostili cuspide mille pati.

Huic ego iura diu cessi omnia corporis huius

      Et mox extincto corpore quicquid erit.

 

13. Ruffam puellam rarissimam
adversa patris valetudine maerentem consolatur

Sollicitat superos pro charo Ruffa parente

      Languidus indigno dum iacet ille toro.

Vota facit lachrymis in honesta cadentibus ora

      Altaque virgineas tollit ad astra manus.

5

At si quis divum mortalia pectora curat

      Nec vacua est alti regia celsa poli,

Numina sollicitis succurrent victa querelis

      Et genitor natae munere sospes erit.

Phoebe, salutiferae primus qui cognitor artis

10

      Diceris et lustras lumine cuncta tuo,

Affer opem: castae cura est tibi si qua sororis,

      Hac non Dictynnae gratior ulla comes.

Ferre humeris solita est Cressam succincta pharetram

      Dum fugat attonitas fessa Diana feras.

15

Affer opem, vireat nullo sic frigore laesa

      Laurus et intonsas vinciat illa comas.

Sic Phaethonteas Clymeneia populus umbras

      Lugeat, Oebalidem tempora verna ferant.

Desine, quid laceras crispos, mea Ruffa, capillos?

20

      Perveniunt ungues in mea corda feri.

Aurea quid lachrymas fundis sine fine per ora?

      Sanguinis, heu, ferme corpus inane mihi est.

Fata pio talem metam si dura parenti

      Ante diem plena constituere colo,

25

Nequicquam quereris, mea lux, violare sororum

      Stamina vel summi non potuere dei.

Illius exstincti fungar vice teque tuebor

      Vt pater, officio damna repende meo.

 

14. in Veneris simulachrum

Sum Venus humanae res dulcis amaraque vitae

      Ocia sunt castris irrequieta meis.

Bellica pax, odiosus amor, sunt denique mixta

      Omnia mellito pocula felle mea.

 

15. in simulachrum Cupidinis

Nudus et alatus, caecus, pharetratus et infans

      Delirat, eget, nihil videt, errat inops.

 

16. Glycerem scortum elegans
quo delectari consuevit adduci iubet

Nata Syracusio Glycere formosa parente

      Est celebris, magnum cui domus ante forum.

Saepe solet nostros lenire vocata labores

      Blanda vel Hippolytum docta movere trucem.

5

Quae mihi lasciva quotiens dedit oscula lingua

      Excidit e tristi pectore quicquid erat.

Flava comas et odora sinus vultuque sereno

      Binaque in illustri sidera fronte micant.

I, puer, atque meo nutu Charideme iubeto

10

      Me petat ut posita protinus illa mora,

Expectanda diu Tyrios ne sumat amictus

      Neve comas rapido torqueat igne velim.

Condita pyxidibus medicamina mille relinquat

      Mentitum tarda neu petat arte decus.

15

Ingenuos tantum celet velamine vultus

      Garrula nec tacitae sit comes ulla viae,

Compita ne nostri cras fiant plena pudoris

      Neve ego sim digito quem fora plena notent.

Namque ubi contigeris felices limina valvae

20

      Intrabis facilem iussus inire domum.

Protinus occurrent laeta tibi fronte ministrae

      Quas socias priscae Thaidos esse putes,

E quibus haec citharam plectro percurret eburno

      Concutietve agili cymbala pulsa manu,

25

Illa Cytoniaco Phoebeos pectine crines

      Ornabit nudo conspicienda sinu.

Blandior aut festas ducet Faustina choreas

      Phyllis et arguta carmina voce canet,

Aut Lalage collo cupidi pendebit amantis

30

      Lasciva et niveo vulnera dente dabit;

Mille voluptates quacunque in parte videbis

      Nec curis aliquem tristibus esse locum.

Ipse feres dominae chari mandata Bononi

      Proque tua pretium sedulitate feres.

 

17. vita felix

Quis vecors adeo, quis ut

Contentum modico virum

Felicem penitus neget?

Sit parvis casa sumptibus

5

Menti conveniens piae,

Robustum toga pauperem

Brumis una tegat decem.

Rurales abacum dapes

Securo varient cibo.

10

Nec multum scyphus improbam

Extinguat Samius sitim,

Arcae nil vacuae timens

Nox somnos pariat graves.

Quo si quando serenior

15

Me fortuna redegerit,

Intentus studiis meis,

Quaerens praeterea nihil

Vivam rege beatior.

 

18. vita secura

Quisquis es uxorem monitis fuge ducere primis

      Sed cui praecipue turba molesta domi est.

Inde viro si qua est maturam iunge sororem

      Vt sit nulla domi femina vel sit anus.

5

Cum tibi pro centum lis est subeunda, ducenta

      Quam fora te vexent iugera perde prius.

Litibus atteritur census sensusque nec ulla

      Res magis est menti perniciosa piae.

Conveniens lucro sit sumptus, nullius idem

10

      Debitor et rari creditor esse velis.

Sunt quoque felicem reddant quae plurima vitam;

      Securam faciant pauca sed ista sat est.

 

19. iocus ad amicam

Vt iuveni Myso conamine missa potenti

      Haesit Achilleae Pelias hasta manus,

Mox tamen a dextra repetitum vulnus eadem

      Vulnere sanavit vulnus utrumque novo;

5

Sic mihi nunc infers laesa quae fronte dolorem

      Suavia si dederis causa salutis eris.

 

20. iocus in Balbum detractorem

Phama est de nobis Balbum maledicere Tuccam:

      Parcimus, assuevit nil bene Tucca loqui.

 

21. in Aethiopem assidue lavantem

Ora laves gelida quanvis tam sedulus unda

      Mundior ut nitida conspiciare cute,

Atra tamen piceum vultu servante colorem

      Eoi referunt ora perusta viri.

5

Tantaque naturae, credo, sunt iura potentis

      Morbus ut hic nulla cedere possit ope.

Falsa sed antiqui si non cecinere poetae

      Est tua Clitumno fonte levanda sitis.

Illic epoto niveus vel flumine fies,

10

      Labetur vitio fusca vel unda tuo.

 

22. ad Leonardum Montagnam insignem poetam

Nauta procellosum scindentem remige pontum

      Consortemque suae rusticus artis amat,

Martius assuescit duro cum milite miles,

      Gratia magnanimo cum duce iuncta duci est.

5

Pars ego Pierios sic inter parva ministros

      Qua possum vates sedulitate colo,

Te tamen ante omnes, nam quo praestantior extas

      Omnibus, hoc debes charior esse mihi.

 

23. ad Vulcanum aemulum

Infensus, Vulcane, mihi es torvoque venenum

      Letiferum vultu dissimulare nequis.

Si loqueris, licet hoc ipso sermone notari:

      Sive taces, tacito livor in ore patet.

5

Semper habes stimulos in me quibus uteris acres,

      Semper habes morsus in mea terga feros.

Spumosum salamandra minus vomit ignea virus

      Hippomanes rabido quam tibi ab ore fluit,

Eumenides tremebunda minus per sybila divae

10

      Et minus in Stygio Cerberus orbe furit.

Sed tamen existam donec consumpseris omnem

      Materiam, sano pectore cuncta feram.

Apparet virtus solis agitata procellis,

      Novit enim placido currere quisque mari.

15

Digna viro in duris res est patientia claro,

      Haec homines meritis tollit ad astra suis.

Amphitryoniaden odium Iunonis iniquae

      Sustulit, Alcidae me facis ecce parem.

 

24. adolescentuli elegantis formae commendatio

Narcisso faciem persimilem huic, puto,

Vndis in liquidis fons vitreus dedit.

Ipsum credibile est talibus et comis

Captum conspicui Trois in alitem

5

Convertisse Iovem. Non alios tener

Miratum Oebalides cepit Apollinem

Fulgores oculorum et roseas genas.

Felix quae poterit sponsa tuo frui

Complexu, faciet quaeque prior virum.

10

Dii nolite, precor, canities comas

Invadat croceas, improba neu genas

Sulcis inficiat ruga senilibus:

Dignus perpetuo hic vivere nam decor.

 

25. in Criticum detractorem

Quod nimium facili manet mea flumine vena

      Malo ego quam culpes, Critice, difficilem.

 

26. in Sabellum malum poetam

Horis carmina mille se duabus

Assuetum facere autumat Sabellus,

Hac re quem mihi praefero sed una

Horis quod faciat duabus illa.

5

Quorum si fuerint decem probanda

Praepono mihi et omnibus poetis.

 

27. in eundem

Versiculos horis facias quod mille duabus,

      Mallem horis faceres mille, Sabelle, duos.

 

28. in Vrbicum blateronem

Plurima dum numeras priscorum nomina Vatum

      Crederis ipse tibi volvere grande sophos.

Historiae alii referunt sermonibus aptas,

      At tu Caecilios Pacuviosque vomis

5

Ennius aut tumido resonat tibi Plautus in ore

      Lucanus, Flaccus, Statius atque Maro,

Silius, Ausonius lepidique epigrammata Marci

      Quicquid et Aonidum bibliotheca capit.

Scire cupis populus quid sentiat, Vrbice, de te?

10

      Qui paucos vidit, nominat innumeros.

Nomina non satis est, sensus didicisse sed imos.

      Dispeream si scis "Arma virumque cano".

 

29. in eundem

Phama est, Vrbice, pessimum poetam

Passim carpere me ac meos libellos.

Hic qui sit scio nec, puto, ipse nescis.

Quem ni fecerit Vrbicus tacere

5

Expecta hendecasillabos trecentos.

 

30. in adventum domini Anthiocheni
patriarchae praesulis Tarvisini

Prome iubar, nitidum, lentae succede sorori

      Optatamque diu duc age, Phoebe, diem.

Haec erit, haec nobis niveo signanda lapillo,

      Contigit hac nunquam clarior ulla mihi,

5

Festivus tota qua fiet rumor in urbe

      Diceturque: "Pius, plaudite, praesul adest",

Pontificisque sui vultus visura verendos

      Stabit in ornatis longa caterva viis.

Sed licet haec veniat lux optatissima cunctis,

10

      Gratior ante alios me tamen una manet:

Te duce qua servus fiam, Leonarde, potentis

      Principis. O venias saepe vocata dies!

 

31. ad dominum Laurentium Antiochenum patriarcham

Martia Phoebeo virtus sine munere, Phoebus

      Vivere magnanimo non sine Marte potest.

Maximus at numen tibi conciliavit utrumque

      Iuppiter et gemina tendis in astra via.

5

Pace pius, belloque ferox Romana tueris

      Iura et apostolicae religionis opes

Vexillumque Crucis ducens ante agmina sanctae

      Intrepido veram protegis ense fidem.

Te duce Bistoniis latitans Othomanus in antris

10

      A Danais didicit finibus esse procul.

Quid morer? Haec si quis comprehenderet ordine gesta

      Immensam vates conderet Iliada,

Quae licet ipse tuo meditari carmine posses

      Te maiora tenent, Anthiochene, tamen.

15

At nisi Montagnae nuper levis aura deserti

      Abstulerit fusas ob mea vota preces

Bella geres, ego gesta canam, proh sidera, quantum

      Virgilius cupio Caesaris esse mei.

 

32. ad Leonardum Montagnam

Primatis, Leonarde, cura sacri,

Cui dat terra suum dicata nomen

Fundata Antiochi manu potentis,

Exemplum probitatis excolendum,

5

Cunctarum decus elegantiarum

Nostri gloria saeculi poeta,

Hortator studii mei benigne,

Qui parvos epigrammaton libellos

Laudas atque probas tui Bononii,

10

Lusi nescio quid quod otiosus

Nugarum, dato praesuli, sed ante

Solers in maledicta censor esto.

Hoc post iudicium nihil verebor.

 

33. in Eridani traiectu

Nympharum pater Ausonidum celeberrime, cuius

      Phoebeus vasto mersus in amne puer,

Cum neque ponte premi fluvium patiare superbum

      Nec vada securam dent nimis alta viam,

5

Indomitas igitur puppi tranabimus undas

      Impositosque rati traiiciemus equos.

Ergo semel laeso contentus Apolline ripa

      Siste mihi tutos ulteriore pedes!

Sic tibi concedant Athesis, Thyberinus et Arnus

10

      Victaque te dominum flumina cuncta vocent.

 

34. in pineta Ravennatia

Quem iuvat antiquae subter pineta Ravennae

      Tendere per funda concita saxa iuvet.

Ardua frendenti late ruit arbore moles

      Cum furit immitem Phryx puer in Cybelem,

5

Scilicet has tribuit sylvis natura ruinas,

      Nam torquere parum est tela trisulca Iovem.

 

35. templi nobilissimi Ariminensis commendatio

Imperfecta manent sed adhuc educta sub auras

      Aemula Tarpeii templa superba Iovis

Quae Sigismundus Malatestae gloria gentis

      Flaminia princeps voverat urbe pius.

5

Heheu, vix primae fundamina iecerat aedis

      Intempestiva cum nece raptus obit.

At si magnanimo nolebant parcere regi

      Parcere debuerant numina dira sibi.

 

36. in ruinas urbis deploratio

Parcere quis lachrymis valeat gemitumque tenere

      Conspiciens cladem, diruta Roma, tuam?

Vsqueadeo gravibus deplorandisque ruinis

      Angulus eversa nullus in urbe vacat.

5

Hinc subeunt fractis palatia lapsa columnis

      Templaque septenis praecipitata iugis,

Hinc intercisi longinqua per avia ductus

      Versaque neglectis amphitheatra foris,

Effigies divum lacerae abiectique colossi;

10

      Mutatas ruptis pontibus adde vias,

Adde triumphales dumis findentibus arcus,

      Eruta diversis adde sepulchra locis.

Heu, confusa iacent ulloque sine ordine cuncta

      Semesa et foedis dimidiata modis.

15

Omnia cum densis caprificus vepribus audax

      Occupat, antiquum concidit omne decus.

Omnia barbarico cesserunt victa furori,

      Sustulit egregias ensis et ignis opes.

Sola manent formae quaedam vestigia priscae

20

      Perdere quae rabidi non potuere Getae.

Reliquiae tamen ostentant mirabile quantum

      Aurea cum peteret sidera culmen erat.

Quid Capitolino Gallos arcere Tonanti

      Profuit, hunc finem si tibi fata dabant?

 

37a. de Sixto pontifice maximo ad astrologos

Sidera pontificem perimunt fallacia Sixtum

      Saepe, sed invito non perit ille polo.

Non perit et Pylium nobis servatur in aevum

      Ne careat grato Principe Roma diu.

5

Siderei quotiens mendax speculator Olympi

      Compertum est, "Sixtus cras morietur", ait.

En tibi cras decies fugit, ridetur inanis

      Fabula, vivit heri qui moriturus erat.

Vivit et astrorum cursus nil respicit, ergo

10

      Mentiri totiens desine, turba rudis.

 

37b. de eodem

Marmoreum struxit pontem nunc denique Sixtus

      Pontificis vero nomine dictus erit.

 

38. ad dominum Antiochenum suum

Si bene matura circumspicis omnia mente,

      Condicio felix, Antiochene, tua est.

Pontificum Romana tenet quos curia pauci

      Ingenii larga sunt tibi dote pares.

5

Pectoris augusta rarus probitate severi,

      Caesareo rarus par tibi corde viget.

Astrorum varios melius deprehendere cursus

      Nemo scit eventus sidera quosve ferant.

Doctus amas doctos, virtuti munera fundis

10

      Alter es et nostro tempore Tuscus eques.

Hostibus horrendus trepidis, iocundus amicis,

      Durus si qua geris proelia, pace pius.

Moenia testantur placidi secura Galesi

      Oppida Romano multa subacta iugo.

15

Mira quidem res est, haec possidet omnia rarus,

      Fortunam multi. Cur? Quia caeca dea est.

 

39. in maledictores domini olim cardinalis sancti Sixti

Petre, licet de te quaedam mala lingua susurret

      Iactet et in mores verba canina tuos,

Vnica fulgebas tu gloria temporis huius,

      Aetatis solum tu decus huius eras.

5

Te duce iamdudum virtus extincta renasci

      Ceperat et roseum tollere laeta caput.

Praebebas sacris tu munera digna poetis

      Pierium merito numen honere colens.

Cetera cum vulgo doctis tua tecta patebant

10

      Et quicunque aliqua praeditus arte foret,

Astrologus, medicus, rhetor iurisque peritus

      Vivebant sumptu, vir venerande, tuo

Cumque alii tantum turba laetentur inerti

      Fautor eras doctis unicus ipse viris.

15

At quia perverso caelestia numina mundo,

      Vt video, regnent, ferrea saecla volunt

Ignavus Pylios Thersites vivat ad annos

      Vllus virtuti ne sit in orbe locus.

 

40. ad dominum Papiensem cardinalem

Haeserat invitae dudum sententia menti

      Linquere Pierias, numina vana, deas

Quaeque terunt studio vigilatum tempus inani

      Illecebris animos decipiuntque suis.

5

Quae vel Smyrnaeo condant fera proelia cantu

      Exiguum parcae nil nisi laudis habent

Cumque toga gelidos opus est quae vestiat artus

      Mense tremens iam nuda Thalia perit.

Publicus insolito torpentem frigore rumor

10

      Excitat et calamos sumere tempus ait.

Vnicus Aonidum Ticini praesul amator

      Ingeniis praestat munera larga bonis.

Cardineum celeber merita virtute cacumen

      Obtinet, innumeros cum dea caeca iuvet,

15

Divitiis alter Croesus, Cato pectore, sancta

      Longaevum superat qui probitate Numam.

Lux igitur lati nebulas clarissima mundi

      Pelle, suus doctis restituatur honos.

Diceris immensos studii sensisse labores

20

      Exemplum vulgi te decet esse rudis.

Te male vexatas decet instaurare Camenas,

      Nexia monstratum turba sequetur iter.

Sic tibi post Sixtum (quid enim felicius optem?)

      Pontifici plaudat maxima Roma suo.

 

41. ad Leonardum Griphum
praesulem Eugubinum apostolicum secretarium

Cui damus, Aonides, epigrammata pauca puellae

      Ingenio curis edita mille gravi?

Cui damus exiles elego quos flevimus ignes

      Carmine, cum patria maestus in urbe forem?

5

Non nisi praestanti censemus danda poetae

      Dicitis, at praestans vilia nullus amat.

Negliget ignotos rudis abiciietque labores,

      Emeritis laudem qui meruere ferunt.

Vera deas praestat nobis audire monentes

10

      Exiguus ne qua sit sine laude labor.

Quocirca, Leonarde, leves cape dulce Camenas

      Gryphe, poetarum pontificumque decus

Ardua qui Sixti servans arcana beati

      Nomen Apollineo de grege solus habes.

15

Vtile, si vitio, fuerit mihi discere sive

      Das laudi, poterat maior an ulla dari?

 

42. ad librum in patriam profecturum

Felix o nimium patriam liber ibis in urbem

      Et domini vises pignora chara tui!

Audierint fratres ubi te venisse poetae

      Occurrent pariter qua tibi fronte duo.

5

Nunc minor Aoniis quorum versatur in antris,

      Maior Apollineo munere utroque viget,

Quippe Coronides patria velut alter in urbe est

      Carminaque antiquis vatibus aequa facit.

Hi te gymnasiis deducent omnibus, hi te

10

      Cantatum cupient omnibus esse locis.

Sed quemcunque petes, notus mage proderit auctor,

      Protinus exclama te, liber, esse meum.