Tito Vespasiano Strozzi eroticon 5, 3

Testo base di riferimento: Anita della Guardia, 1916

Cura dell'edizione digitale: Cristina Zanatta


3. ad Hieronymuni Castellum Medicum, memorans cum plurima,
tum Stroziae Domus clarissimos viros et pace et bello

Caerula iam roseo vehitur super aequora curru

      Ignea producto quae fugat astra die,

Principiumque refert anni, celebresque calendas

      Quae nomen servant, Iane vetuste, tuum.

5

Admiranda quibus magni mysteria regis

5a

Et quibus aeterni late misteria regis

5b

Et quibus aeterni misteria sacra tonantis

Nostra colit vera relligione fides.

Iam vaga discurrens puerorum turba per urbem

      Annua porrecta flagitat aera manu.

Nec minus incipiunt variis prodire puellae

10

      Cultibus atque omni quaeritur arte decor.

Illa gradum profert tyrio spectabilis ostro,

      Cui premit ornatas lucida gemma comas;

Candidaque aurata circumdat colla catena

      Quae leviter niveos verberat apta sinus.

15

Illa gerit virideis habitus, haec induit albos;

      Huic fluit ad rutilos aurea palla pedes;

Pars ferrugineo, nigro pars gaudet amictu,

      Et nullus festa cessat in urbe color.

Interea gravibus iuvenum manus anxia curis

20

      Huc illuc trepidum fertque referque pedem:

Hic dominae lento sequitur vestigia passu,

      Plurimaque incoeptum causa moratur iter;

22a

Et non una suum causa moratur iter;

Ille per anfractus notae regionis amicam

      Praeterit, atque alia est obvius inde via.

25

Hic coram alloquitur tenero sermone puellam,

      Fingit et ad comitem vertere verba suum

26a

Verbaque cum sotio fingit habere suo

Hic oculis, alter suspirans indicat ignem,

      Alter compositis dat sua signa notis.

Ancillam furtim solemnibus ille calendis

30

      Convenit, ac dominae munera ferre iubet;

Et tremulum mittit quod crinibus inserat aurum,

      Quod levis afflatu ventilet aura suo;

Ille dat Eoa lectos de merce lapillos,

      Ille dat Arabia stamina texta manu;

35

Hic donat quicquid solers Hetruria misit;

      Hic quicquid tellus Parthenopaea tulit;

Alter, ubi instituit quo munere donet amicam,

      Nuntia fit mentis littera blanda suae.

Nec Iuvenum quisquam tota nunc segnis in urbe

40

      In quorum captis mentibus haeret amor.

Me puer iste diu curis exercuit iisdem,

      Castelle, et studium par fuit ante mihi.

Ille rudem primo castrorum in parte recepit

      Post etiam experto signa ferenda dedit.

45

Septimus a decimo cum iam succederet annus,

      Signaret teneras cum mihi barba genas.

Hic noctes totosque dies consumpsimus, hinc se

      Gaudia nostra, dolor, spesque timorque dabant.

Nec deerat cui, luce sacra, mea dona dicarem

50

      Et, sua quae nobis mittere vellet, erat.

Illa sibi fidum quoniam crudelis amantem

      Prodidit, illa mei finis amoris erit.

At non parva mihi restant solatia, de me

      Quod nullo poterit perfida iure queri.

55

Sic modo felicem placidis Amor extulit alis,

      Tangeret ut magnos gloria nostra Deos.

Et modo per casus miserum iactavit acerbos

      Praecipitemque suae misit ad ima rotae.

Atque adeo nil dulce suum mihi praebuit unquam,

60

      Maxima quin fellis copia mixta foret.

Quid grave servitium, quid summa pericula narrem?

      Quid dominae nimia de levitate quaerar?

Perfidiamne prius damnem, moresve sinistros,

      Aut mala, quae demens per duo lustra tuli?

65

Vix quondam ultrices tenuit mora tanta carinas,

      Cum cecidit graia dardana Troia manu.

Me tamen haud ulli poterant avertere casus,

      Fidave amicorum flectere consilia;

Nam rectos animi sensus, dum blanda voluptas

70

      Vicit, erant oculis haec aliena meis.

Nec puduit levibus tantum persistere coeptis,

      Multa mihi licuit dum meliora sequi,

Cum iustis animum stimulis accendere posset

      Sanguine ab Hetrusco Strozia ducta domus,

75

Non obscura quidem, nec aviti nominis expers,

      Et quae non patriae nobilitate caret.

Illa nec antiquis opibus, nec prole virorum

      Indiget ut numero sit populosa suo.

Et seu facta iuvat bello, seu pace referre,

80

      Non contemnendos gens tulit ista viros.

Iustitiae vexiliferum, qui summus habetur

      Haec Florentino prima dedit populo,

Tempore Athenarum quo Dux oppresserat urbem

      Servitio, et populos, nobilis Arne, tuos,

85

Haec tunc immanem patribus coniuncta tyrannum

      Expulit, et tristeis fortiter ulta minas.

Ferrariam turmis hostilibus undique cinctam

      Liberat hoc ipso sanguine natus eques.

Cuius ne merito fraudetur carmine nomen

90

      Franciscum veteres hunc vocitastis avi.

Scilicet externis dominis servire nepotes

      Noluit, Estensis quos tegit umbra domus.

Nec Tyburtina propriis dominatus in urbe

      Hannibal auspiciis praetereundus erit,

95

Cui quondam magnae fama virtutis et aequi

      Iura sui populus detulit imperii:

Hac genitum stirpe Vbertum modo Mantua vidit,

      Insignemque opibus consilioque virum.

Tu quoque, natorum felix grege, Carole, quondam

100

      Lumen eras patriae praecipuumque decus.

Hac genitor Nannes descendit origine, cuius

      Vitae conveniens exitus ille fuit.

Qui patriae ductor victorem reppulit hostem

      Obvius et proprio pectore clausit iter.

105

Qua toties tristi bellorum exercita fato,

      Iactat se campis Brixia fertilibus.

Quid, Marcelle, tuas versu sequar, optime, laudes?

      Et quos nunc etiam secula nostra vident?

Hinc tibi Pallas adest, omni memorabilis aevo

110

      Quem genitum docta Pallade nemo neget,

Lubrica quem nunquam potuit fortuna movere,

      Sive adversa illi, sive secunda foret.

Heu qualem amisit discors Florentia civem!

      Nunc veluti numen gens Patavina colit.

115

Fer tamen aequo animo, non hic tua crimina, Palla:

      Perculit illustreis ista ruina viros.

Sic etiam magnum damnavit Roma Camillum,

      Sic et Aristides pulsus ab urbe sua.

Vos quoque dilecti referam mea limina fratres,

120

      Nec pudor his fuerit vos numerare viris.

Tuque licet tua Nicoleos nondum occupet ora

      Canities aevo nec graviore premat,

Non te ita gessisti, non sic vixisse videris,

      Vt mens defuerit, consiliumve tibi.

125

Quid praefecturas et pubescentibus annis

      Tradita commemorem saepius imperia?

Adde quod externas legatus missus ad urbeis

      Non oneri fueris dedecorive tuis.

Audiit Alphonsus te rex hoc munus agentem,

130

      Vidit romani curia pontificis.

Hinc gentes petis Hetruscas, Venetumque senatum,

      Et quos nunc populos dicere longa mora est.

Ipse etiam Caesar titulo donavit equestri,

      Cum subiit laetae moenia Ferrariae,

135

Magnanimus populo cum dux plaudente creatus

      Borsius, et medio structa theatra foro.

Temporis illius, quis gaudia dicere possit?

      Cum canerent ipsum plebsque patresque ducem?

Picta coronati proceres vexilla ferebant,

140

      Signaque gestabat plurimus alba puer.

Non vario nostri caruerunt flore capilli,

      Veraque prosiliit pectore laetitia;

Turba puellarum, speculis affixa domorum,

      Spectabat plenis agmina fusa viis.

145

Forsan et ex illis aliquam novus abstulit ardor,

      Mirantem Latios, Teutonicosque duces:

Ipse invectus equo felicia vota suorum

      Et placida laetos excipit aure sonos;

Nec tamen humanos in tanto culmine mores

150

      Nostri maiestas exuit illa Dei.

Deditus huic primis Laurentius haesit ab annis

      Et pacis fidus militiaeque comes.

Illius at Princeps morum candore probato,

      Immemor officii noluit esse sui.

155

Muneraque ampla dedit, summis et honoribus auxit,

      Dignatus socium rebus habere suis.

156a

Et socium magnis rebus adesse iubet

Nec matura ducis sprevit te cura, Roberte,

      Cum studium atque fidem nosceret ille tuam.

Praetereo quod sis (neque enim nova gloria nobis

160

      Venit) ab hispano rege remissus eques.

Summa tibi laus est, quod prudentissimus heros

      Sic tua iudicio comprobet acta suo,

Duxerit ut dignum cui terras ipse regendas

      Indomitae vellet credere Flaminiae.

165

Hos inter super unus eram, quem clara moverent

      Nomina, quem laudum sollicitaret amor:

Improbus irrisit meditantem magna Cupido,

      Struxit et occultas callidus insidias;

Incertaque leves sensus dum mente labarent,

170

      Se nova forma malis obtulit ominibus,

Quae mihi non hominis quicquam (nisi vera negentur),

      Ast immortalem visa referre Deam.

Hac ego sum captus iuvenis lentusque rudisque,

      Nec rigida saevi natus in urbe Getae:

175

Illa meo victrix iniecit vincula collo,

      Quae Venus e solido facta adamante dedit.

Vincula quae fessi decimo vix solvimus anno,

      Error ubi misero pectore vanus abit.

Iam mihi mutandus vitae tenor ille prioris,

180

      Atque alios aetas flagitat ipsa modos:

Saepe solet lapsos dolor ad meliora vocare

      Et mala non nunquam causa fuere boni.

Inclyta ni Danai vastassent Pergama, nunquam

      Condita Iuleo sanguine Roma foret;

185

Pygmalionei sceleris commota furore

      Nobilis egregium foemina struxit opus.

Ast ego fallacem toties expertus amicam

      Multaque perpessus quae meminisse pudet,

Tandem foemineas didici cognoscere fraudes,

190

      Casibus et coepi doctior esse meis.

Iamque novis animum studiis effingere nitar,

      Exempli ad monitus, consiliique tui:

Namque semel satius quam nunquam ad sana reverti

      Ponitur hic levibus meta suprema iocis.

195

Quod nisi praecipitem mea me fortuna tulisset,

      Ni sensus omnis eripuisset amor,

Sollicitae poteras olim succurrere menti,

      Vnus eras nostro tu medicina malo.

Nam quoties monitis sanare fidelibus aegrum

200

      Tentasti, et coepta me revocare via?

Saepe etiam nostra memini te sorte dolentem

      In gemitu lacrymas non tenuisse meo.

Sic neque cessabas urgens avertere fatum,

      Dum licuit dubiis tradere rebus opem.

205

Meque ubi prolapsum penitus gravis impulit error,

      Et miserum pressit certa ruina caput,

Haud infelicem voluisti linquere amicum,

      Quaeque in te pietas debuit esse, fuit.

Ergo Scylla prius; Scyllaeque adversa Charybdis

210

      Praebuerint fessis puppibus hospitium,

Ante suo Nereus gelidas admiserit arctos

      Aequore, terra polus fiet, et ignis aqua;

Mutatae prius accipient nova corpora formae

      Quam nostro emigret pectore cura tui;

215

Quippe et amicitiae veteris te cogimur usu

      Et meritis in nos semper amare tuis.

Pluraque sunt etiam, quibus aspera flectere possis

      Pectora, et immiteis conciliare feras:

Convenit ingenio iucundae gratia formae,

220

      Nobilitas animi nec latet illa tui.

Est in te probitas nullius conscia culpae,

      Qua tibi mortaleis allicis, atque Deos.

Quicquid et ingenui sentit mens plena vigoris,

      Exprimit ornatis lingua diserta modis.

225

Ipse etiam medica praefecit Delius arte,

      Restinxitque tuam Gorgonis unda sitim.

Scilicet humanas ut possis carmine menteis

      Corporaque auxiliis aegra iuvare tuis,

Non te praetereunt naturae arcana potentis,

230

      Non homini quicquid fas didicisse fuit;

Sed licet ingentis superet nova gloria laudes

      Et sublime tuum nomen ad astra ferat,

Non tamen a recto sevecta modestia calle est,

      Seque intra metam continet illa suam:

235

Sic te humili potuit virtus secernere vulgo,

      Et carum magnis reddere principibus.

Respicit in primis ducis indulgentia nostri,

      Et probat ingenium Borsius, atque fidem;

Teque sibi electum vitam cui crederet omnem,

240

      Prosequitur magnis non sine muneribus;

Nec tibi Dux tantum, quantum Ferraria debet

      Et populi, auspiciis quos regit ille suis.

Nam cunctos pariter, servato Principe, servas,

      E cuius pendet nostra salute salus.

245

O ego quam felix talem sortitus amicum,

      Itala cui multos non tulit ora pares!

Illum ego ni gratus studio complecterer omni,

      Quem gens caucaseis rupibus orta colat,

Et ferrum et silices, adamantaque vincere possem,

250

      Durus, et indomitis saevior esse feris.

At quoniam tuus e cunctis se partibus in nos

      Effundit longo tempore notus amor,

Fortunamque meam, quaecumque erat illa, putasti

      Communem semper non minus esse tibi,

255

Laetus eris, cum me meliori sorte videbis

      Non ulli addictum vivere servitio;

Quodque meo expulerint veteres de pectore curas,

      Sacra feres magnis debita numinibus.

Nunc ut prisca sequar soliti vestigia moris,

260

      Accipe solemni munera nostra die:

Munera non gemmis ullis pretiosa nec auro,

      Nec quae phidiacum nobilitarit ebur;

Sed quae pegasides suaserunt mittere nymphae,

      Et Cirrhae Dominus, bisgenitusque puer:

265

Ingratam his olim memini gaudere puellam,

      Cum legeret laudes illa superba suas:

266a

Dum canerem laudes proditus ipse suas

His tu muneribus succedere dignior, haec sint

      Antiquae certum pignus amicitiae.

At tu, saeve puer, procul hinc cum matre recede,

270

      Et sine securos nos agitare dies:

Non ego deserui tua castra, sed ipse relictus,

      Nunc vitae cogor consuluisse meae.