5. AD BENEDICTVM MORANDVM CVM LEGISSET EIVS
LIBELLVM CONTRA SENENSES EDITVM, CVIVS ORATORES
CORAM PIO PONT. MAX. BONONIENSIBVS SE PRAEFEREBANT

Componens veteri praesentia tempora saeclo

Sive quod huic nostrae dominatur inertia vitae,

Sive quod aetherei noceant mortalibus ignes,

Seu quod tunc natura potens modo fessa creandis

5

Foetibus et longo sterilis sit reddita partu,

Praeteritis video tantum nova cedere, quantum

Collis Aventinus Pindo, Palatinus Olympo.

Nostra tamen paulo melior laudique priorum

Aemula progenuit foelici sydere quosdam

10

Quos conferre audet priscis heroibus aetas.

Hos inter longaevo usu tua cognita virtus

Te ascribi Morande iubet, nec stemmata gentis

His opus est censere tuae, splendore parentum

Quanquam claruerit late, tua gloria maior

15

Non eget, ipsa sibi satis est, petit aethera pennis

Nequaquam Icareis, proprias levat altius alas.

Non ut Luna nites alieno lumine, verum

Ipse tuo, ut coeli princeps et splendor Apollo.

Vtque tuae paulum recolam primordia laudis,

20

In tua socratici subierunt pectora mores

A teneris, tibi tunc etiam fuit hospita virtus,

Et laribus gavisa tuis commercia tecum

Magna habuit facta tibi consuetudine tandem

Nupsit, et aeterno sese tibi foedere iunxit.

25

Tu puer ingenuas non ut plaebeia iuventus

Consuevit longis doctrinae anfractibus artes

At celeri brevitate capis, facundia venit

Obvia, et occurrit nondum quaesita poesis

Sponte sua, tam prona Deus tibi sydera fecit.

30

Non fuit in Graiis tibi res abscondita chartis,

Non fuit in nostris, Phoebi tibi tota suppellex

Cognita, et arcanae penetralia magna Minervae.

Tam subito ingenium studiis adolevit, ut esset

Invenisse magis quam te didicisse, putandum.

35

Tu sapis ut custos ovium Parnasidos Ascrae

Incola, quem subito Musae instituere poetam.

At postquam frontis gravitas atque aspera mento

Barba virum confessa fuit, non improba nummi

Esuries, non segnicies, non gaudia ventris,

40

Non obscoena Venus, non res flexere caducae.

Publica res animum subiit, curare salutem

Et commune bonum patriae, velut ante solebant

Fabricii Fabiique senes, mente incipis alta.

Et claros imitans proavos vestigia nunquam

45

Fers obliqua, tuae pietas cynosura carinae

Sola fuit, regis hoc omnes duce sydere cursus.

Te tua sancta fides rebusque probata gerendis

Provida sedulitas, et maiestate serenum

Os placida, nec non florentis copia linguae

50

Ad varias legatum urbes misere per orbem.

Munere fungentem tali te Hispania quondam

Te Italiae populi videre, et maxima Roma

Saepius, ast illo praesertim tempore, quando

Sena tuae voluit patriae temeraria sese

55

Audaci praeferre animo. Sena incisa quae sit

Gloria Felsineae gentis. Tua Felsina quondam

Hetruscae ditionis erat caput, ante iugosis

Longi Apaenini quam Sena insederit armis.

Corporis amissis longo iam viribus aevo

60

Ipsa suum retinens, mens inconcussa vigorem

Ocia neglexit, quantum perferre senectae

Evaluit longis attrita laboribus aetas

Dat priscae pietati operam, patriumque tuetur

Nomen, adhuc tardae morbo non victa podagrae.

65

Pectoris occulto virtus incocta recessu

Protulit Entelli caestus et robore crudo

Egit praecipitem Senam, velut ille superbum

Ac fidentem armis viridique aetate Darhetem.

Quo properas animose senex? Quid pergis in hostem

70

Debilis? Imbellis quid adhuc bella aspera tentas?

Quid tristes oneras curis gravioribus annos?

Ocia vult senium, placidam tua fracta quietem

Membra rogant, pacem emeritae concede senectae.

Quid cupis ad veteres laurum superaddere lauros?

75

Nonne tibi sat sunt veterum monumenta laborum,

Quorum plena domus, quibus a tellure levatus

Supra hominem iam te magnis heroibus aequas?

Quid novus assumptis casus sudare sub armis

Impulit? Agnosco quid sit. Torpere veterno

80

Non potes, ipsa negat tibi mens generosa quietem,

Et patriae pietas, et nescia cedere virtus.

Iure facis, sed iura super viresque senectae.

Si Padus Adriacis aequet se fluctibus, aut si

Barbarus Euxinis Ister se praeferat undis,

85

Si fata perfundens Meroaeis ifica lymphis,

Nilus aquas Libyci certet superare profundi,

Quo stomaco Titon, quali excandesceret ira

Protheus? Omne maris numen, cui mobilis unda

Aequoris est cura, iustis insurgeret armis

90

Amphitritaea pro maiestate tuenda,

Te quoque dum patriam patrum tueris honorem

Nec sinis exuvias temerarius auferat hostis,

Communis iustas iniuria misit in iras.

Nam licet in charos pietas sit magna parentes,

95

In patriam tamen et nostros est maxima cives.

Ipsa duci Phrygio patrem vectare per ignes

Suavis et ardentis Troiae servare penates.

Ipsa quoque armatum docuit transmittere Coclem

Flumen, et excisis excludere pontibus hostem.

100

Ipsius auspiciis saliens sub inane barathrum

Curtius aeternae meruit compendia famae.

Haec eadem mittens inimica per agmina Codrum

Caede sua docuit patriam servare labantem.

Thebanumque ducem strictos ea misit in enses,

105

Qui sua pro populo moriens amplectitur arma.

HAec tibi viventes eadem meditata coronas

Te in pugnam Morande vocat, rugasque seniles

Herculeo accendit mens indignata furore.

Ite per haec patrum vestigia sancta nepotes,

110

Et veteres imitare viros generosa iuventus.

Decrescit requie virtus, adolescit agendo.

Ite per exemplum clari senis, ipse labores

Fortia dum faceret melior praecordia sanguis

Vicit, et in rebus fuit indefessus agendis.

115

At postquam vires abiere cadentibus annis,

Ne foret ignavus, vocat in certamina mentem,

Excitat ingenium, priscas reminiscitur artes.

Ruminat elapsus tempus, metitur Olympum,

Stellarum cognoscit iter, complectitur orbem

120

Terrarum vigilanti animo, subit aequora, coelum

Scandit, et in summi mundi videt arte sedentem

Qui regnum tenet omne Deum, videt ordine ferri

Omnia perpetuo, certa videt omnia lege

Et sine lege nihil fieri, facit esse beatum

125

Mens tranquilla senem, longe iuvenilibus annis

Dulcius hoc senium. Vita haec syncerior illa,

Quae levibus studiis omnique libidine sordet.

Multum igitur tanto studiosa Bononia civi

Vltorique tuo debes, si fecit Achaten

130

Troius Aeneas tanti, si Nestora tanti

Inclytus Atrides, nec te decet esse tuorum

Immemorem, et qui te toties iuvere iuvandi

Ad vitae summam usque diem, monumenta sepultis

Danda, et si superest, in posteritate colendi.

135

Forsitan ante Pii ratio quam caeca Secundi

Est persuasa suae, palmam concedere Senae,

Crediderim ob tristes radios frigentis aquari

(Quid tibi nascenti primum illuxisse feruntur

Et Veneris fecisse odium) tepuisse parumper

140

Ingenium et linguae plectrum cecidisse disertae.

Adde quod extincto senibus facit omnibus igne

Somniferum natura gelu, quo incuria rerum

Immemor et tardo rediviva infantia sensu

Pullulat, et similis vitae subit ultima primae.

145

Corde latentem animum dolor irritavit, amorem

Ante oculos parium manifestae iniuria fraudis

Traxit, et accendit corda, ac iuvenescere fecit.

Et nondum extinctos pietas nova flavit ignes.

Vere novo laetus iam sole sub equora lapso

150

Cum subiicit pastor stipulis humentibus ignem,

Ante habeat quam flamma viam, quam viscera lambat

Intima, cum pugnare opus est elementa, calorem

Frigora et humores abigunt, calor igneus urget

Frigora et humores, stipulisque exire coarctans

155

Colligit in fumi nebulas, quas tollit in altum

Impetus ardoris, glomerantque per aera venti.

At postquam victrix superato frigore flamma

Emicuit, subito vires afflantibus Euris

Explicat, atque pyram rapido complexa volatu

160

Vndique stridentes paleas vorat, atque cacumen

Iam superans, vento nunc hac, nunc annuit illac.

It coelo scintilla rubens, extincta favillam

Reddit, et in terras albo pluit arida nimbo.

Pastores, qui tunc pecoris vel septa reviscunt

165

Vel tempestates notis speculantur in astris,

Vt nigrum prius aspiciunt rarescere coelum

Flammicomos altis spectant in montibus ignes.

Sicque diu languens ubi tandem solvitur ardor

In sublime volans vacuumque per aera ludens.

170

In se hominum longinqua movet soli aemulus ora.

Sic tua mens si forte fuit sopita veterno

Elicuit radios longe lateque micantes.

Tantaque de parvo prodire incendia trunco

Miratur quicunque animi non novit et artis

175

Posse tegi modico magnas in corpore vires.

Res brevis est fulmen, parvaeque in corpore nubis

Quod facit attonitos, homines quod diruit alpes.

Parva silex ignem includit, quo maxima sylva

Conflagrare potest, arsurae incendia Troiae

180

Claudebantur equo, parvis mens, maxima membris

Clausa latet, cui si liceat se extendere, late

Regnat, et ex brevibus lignis magnum excitat ignem.

Vt sublime voles, hominumque per ora feraris

Non opus Herculea quae monstra immania clava

185

Sustulit, aut arcu, quo sevum invasit adulter

Dardanus Aeaciden, nec qua Cyllenius Harpe

Custodem Inachiae fertur domuisse iuvencae.

Sed neque palladio quo stravit Gorgona vitro

Perseus aut alis Syriae quibus ivit ad urbes.

190

Sola animi virtute opus est. Sint corpora quanquam

Aegra, potest virtus decus immortale mereri.

Ipsa homines facit esse deos, ingentia facta

Constat ad ingenii potius quam corpora orta

Viribus. Est divina animis vis insita nostris,

195

Quam quicunque bonas studet exercere per artes

Transit in aetherios cives, et possidet astra.

Quantum mortales alios praecellit Olympum

Tantum adit, est quidam gradus excellentia ad astra.

Incipit ascribi coelo, divescere sensim.

200

Incipit, et superis pleno iam concolor aevo

Libera desertis abit in sui sydera terris.

Non secus ac volucrum nidi, cum facta volandi

Copia, dant alas ventis, et vela figurant

Obliti ignaviae prima incunabula vitae.

205

Sic et poma diu prius inmansueta colonus

Negligit, at postquam feritas crudumque recessit

Ingenium, color aspectu iam lumina pulchro.

Iam nares invitat odor, spondetque palato

Dulce aliquid, tum vimineis matura canistris

210

De matris collecta sinu portantur in urbes,

In procerum thalamos, nitida in conclavia regum.

Sic mens ut scelerum faeda ebulliverit unda,

Atque bonos longo in se habitus contraxerit usu

Iam matura fugit terras. Vindemia mors est

215

Spirituum, messis mors est, sunt horrea coeli.

Vinitor et messor Deus est divique monstri.

Quare age docte senex sensim morientia membra

Neglige, victurae semper cole numina mentis.

Vtque soles doctis patrium decus assere chartis.

220

Et conscribe manu nunquam moritura trementi

Carmina. Te a nobis sero precor auferat aether,

Nec videant Stygiae te post tua funera ripae.