Est dea, quae vacuo sublimis in aere pendens

It nimbo succinta latus, sed candida pallam

Sed radiata comam, ac stridentibus insonat alis.

Haec spes immodicas premit, haec infesta superbis

5

Imminet, huic celsas hominum contundere mentes

Successusque datum et nimios turbare paratus.

Quam veteres Nemesin, genitam de Nocte silenti

Oceano, dixere, patri. Stant sidera fronti,

Fraena manu, pateramque gerit; semperque verendum

10

Ridet, et insanis obstat contraria coeptis,

Improba vota domans; ac summis ima revolvens,

Miscet et alterna nostros vice temperat actus;

Atque huc atque illuc ventorum turbine fertur.

Viderat haec domitis tumidam te, Graecia, Persis,

15

Signa quoque eoum victricia ferre sub orbem;

Viderat et cantu aonio eloquiisque superbam

Ire altum, magnumque loqui, coeloque supinum

Insertare caput, nec dis te ferre minorem.

Mox fastus exosa graveis, cervice coegit

20

Ferre iugum, et latiis superatam subdidit armis.

Nec fandi permansit honos: tu namque potenti

Protinus ore tonans, ardentis fulmine linguae

Cuncta quatis, Cicero: pyliae non mella senectae,

Nec iam dulichias audet conferre procellas

25

Sponte tibi virides transcribens Graecia palmas.

Se tamen aoniae solatur fronde coronae:

Deerat adhuc Latio vatum decus, horrida quamquam

Bella tubasque rudi cantaverat Ennius arte.

Editus ecce Maro; quo non felicior alter,

30

Seu sylvas seu rura canit sive arma virumque:

Namque syracosiis cum vix assurgat avenis,

Hesiodum premit et magno contendit Homero.

Ergo, age, quis centum mihi nunc in carmina linguas

Immensumque loqui vocemque effundere ahenam,

35

Quis mihi det siculas latio clangore sorores

Post geticam superare chelyn? Dum te, optime vatum,

Imbellis pietas audaci promere cantu

Audet, atlanteasque humeris fulcire columnas.

Vnde ego tantarum repetam primordia laudum?

40

Aut qua fine sequar? Facit ingens copia rerum

Incertum. Sic frondifera lignator in Ida

Stat dubius, vastae quae primum robora sylvae

Vulneret: hic patulam procero stipite phagum,

Hic videt annosam sua pandere brachia quercum,

45

Illic succinctas caput exsertare cupressos;

Metiturque oculis phrygiae nemora alta parentis.

Te nascente, Maro, Parnassi e culmine summo

Affuit aonias inter festina sorores

Calliope, blandisque exceptum sustulit ulnis,

50

Permulsitque manu quatiens, terque oscula iunxit,

Omina ter cecinit, ter lauro tempora cinxit.

Mox aliae dant quaeque tuis munuscula cunis:

Certatim dant plectra lyram, pellemque pedumque,

Dant et multiforam modulanda ad carmina loton,

55

Et decrescenti compactas ordine avenas,

Dant pandionias volucres; ter murmure placant

Liventeis oculos, ter frontem baccare tangunt.

Venit et Elysio, venturi praescia, Manto;

Manto quae iuvenem fluvio conceperat Ocnum,

60

Ocnum qui matris dederat tibi, Mantua, nomen.

Venit; et horrentes quatiens vittamque comasque,

Sanguineamque rotans aciem, sic ora resolvit

Plena deo, et veras excussit pectore voces:

"Dicebam, memini memini, tibi, Mantua, quondam:

65

Surge bonis avibus fundata et fulmine laevo;

Surge, paremque astris contende educere molem,

Pyramidum supra sumptus. Proh quanta manet te

Gloria! Quam longum senibus celebrabere saeclis!

Nascetur, video, supera tibi missus ab arce

70

Sidereus vates; alti cui numinis haustum

Mens coelo cognata ferat, quem grande sonantem

Non Linus inachides tantum atque oeagrius Orpheus

Aut mea qui tyrio construxit moenia plectro,

Sed vos, o Musae, sed tu mireris, Apollo.

75

Et nunc, ecce puer tranquillae ad lumina lucis

Ille diu promissus adest, vitamque salutans

Has teneris iam nunc mulcet vagitibus auras.

Euge, beate puer, sanguis meus; horreat ortus

Graecia tota tuos, laurumque habitura secundam

80

Ascra Arethusa suis metuant et Smyrna coronis.

Incipe adhuc gracili connectere carmina, filo,

Incipe, magne puer: nec vota intexere Diris

Impia, nec Culici gemitum praestare merenti,

Nec te lampsacium pudeat lusisse ithyphallum,

85

Blandaque lascivis epigrammata pingere chartis;

Acmonidas refer et Brontem volcaniaque antra,

Ignivomosque apices montis, raucoque trementem

Murmure Trinacriam, quoties per nubila flammas

Eructat tentatque latus versare Typhoeus;

90

Dic Scyllam subitis miseram quae se induit alis,

Scyllam quae nimio flagrans Minois amore

Ah potuit rigido genitorem invadere ferro,

Crudelis, potuit cano spoliare capillo,

Crudelis; sed quis duro contendat amori?

95

Crudelis; sed culpa tua est, tua culpa, Cupido.

Atque haec prima novi fuerint elementa poetae,

Haec fuerint timidae praeludia prima iuventae.

Iam vatem iam, Roma, vocas; iam saeva recessit

Paupertas, praestatque piis grata ocia musis

100

Tuscus eques. Nosco hunc, atavis qui regibus ortus,

Discinctum iuvenem; cerno et te, maxime princeps,

Purpureos inter proceres sanctumque senatum

Pendentem stare ad numeros atque ora tenentem.

Tu tamen, o miserae nimium vicina Cremonae,

105

Quid fles amissum, quid fles, mea Mantua, campum

Pascentem niveos herboso flumine cycnos?

Nonne vides, ingrata, tuis quae praemia damnis

Accumulent superi et solatia quanta rependant?

Ipsa en Roma tuo sese quoque iactat alumno.

110

Iamque phalantaei resonant pineta Galesi,

Tityre, te vacuo meditantem murmur in antro,

Ebrius et nimio venas tumefactus alumno:

Securum pueri audaces atque improba nais

Invadunt furtim, deque ipsis vincla coronis,

115

Quae senis e mutilo modo vertice defluxerunt,

Iniiciunt alacres, promissaque carmina poscunt,

Carmina cum sylvis totos mulcentia monteis.

Iamque tuis, Minei, glauca sub arundine ripis

Vincitur alterno Corydonis carmine Thyrsis.

120

Iam repetit querulam Damonis tibia musam,

Damonis musam scopuli pinusque loquuntur.

Sed quid, io, tam dulce tibi est, Galateo, sub undis,

Quam formossa vocet nequicquam ad littora cyclops?

Infelix cyclops! Sed enim infelicior illo

125

Gallus, quem rigidae flevere in montibus orni;

Cuius amorem omnes nequeunt mutare labores;

Gallus, quem rigidae flevere in montibus orni;

Cuius amorem omnes nequeunt mutare labores;

Gallus, quem frustra verbis solatus Apollo est.

130

Haec sat erit simas inter cecinisse capellas

Pastorem. Tu victricem fer, Mantua, palmam.

Ecce lacertosi quaerunt nova turba coloni,

Quo segetes veniant campo quo sidere tellus

Vertatur, quod sit falcis quod tempus aratri.

135

Egredere e sylvis, iuvenis; curruque levatus

Triptolemi, latios foecunda messibus agros.

Nec coelebs iam palmes agat, sed reptet ad ulmum

Ebrius, ac dulci rubeat nova nupta marito;

Et pater Autumnus medio consurgat ab arvo

140

Pomiferum viridi caput alte umbratus amictu,

Atque, Acheloe, tuum teneat grave dextera cornu;

Stetque catenatas suadens nudare palaestras

Palladis ampla arbos bicoloribus horrida baccis,

Frondibus et versis longum discriminet annum.

145

Iam laetos inter saltus frondosaque tesqua,

Hinc vitulus primo cui frons protuberet aevo

Mugitu tenero matrem vocet, inde per herbas

Candida lascivo discurrat bucula saltu.

At quibus assurgunt pleno iam cornua gyro

150

Inter se adverso decertent pectore amantes;

Dum rudis exultim florentis in aequore campi

Ludit equus, volucresque fuga praevertere ventos

Aut tranare amneis aut cursu evincere montem

Gestit, olympiacae rapturus dona coronae:

155

Lanigerumque pecus primo propellat eoo

De stabulis pastor, dum pratis rosida lucent

Gramina, dum teretes per flexa cacumina guttae

Colludunt; ipsae haerentes vix rupibus altis

Aspera cinyphiae carpant dumeta capellae.

160

Tum glomerata cavo fundant se examina saxo,

Halantemque rosam et tenerorum germina florum

Taurigenae populentur aves, plenoque recurrant

Poplite: iam lentum teneat fundamina gluten,

Iam portas arcemque et propugnacula condant,

165

Ceraque nectareas ducat sexangula cellas;

Aut natos aut mella legant, fucosque repellant,

Turpe pecus, iamque accinctae civilibus armis

Expediantque manus rostris et spicula vibrent,

Nocturnoque sonent mussantia castra susurro.

170

At tu quae tellus aestuque geluque laboras,

Cui sacer hybernos Helicon intercipit ortus,

Ne cessa acceptam nostrae submittere laurum.

Nec iam supremi certent de sanguine vatis

Smyrna Rhodos Colophon Salamis Chios Argos Athenae,

175

Quippe bianoream manet haec victoria gentem.

Namque meus timido qui rura et pascua versu

Hactenus excoluit, stimulis tandem acribus actus

Dediscetque metum validasque in pectora vires

Contrahet, attonitoque canet fera pectine bella.

180

Qualis adhuc brevibus quae vix bene fidere pinnis

Coepit avis, matrem primo nidosque loquaces

Circumit et crebrum patula super arbore sidit;

Colligit inde animos sensim, et vicina volatu

Stagna legit, terrasque capit captasque relinquit,

185

Lascivitque fuga; tandem et sublimia tranat

Nubila, et iratis audens se credere ventis

In spatia excurrit, iustisque eremigat alis.

Ac primum siculis magnum producet ab oris

Laomedontiaden, undisque et turbine saevo

190

Auferet in Libyen; quem Dido ignara futuri

(Sic placitum superis) animoque domoque receptet.

Reginaeque hospes, diri commenta Sinonis,

Mendaces Graios, vanae periuria gentis,

Et populata malis neptunia Pergama flammis,

195

Se quoque iactatum referet terraque marique:

Illa avidis bibet ignem oculis, noctemque diemque

Nutriet infelix vesanum pectore amorem.

Venatu tandem in medio Saturnia nimbum

Pronuba diffundet; soloque Hymenaeus in antro

200

Affuerit; nullasque faces, moestum, afferet, omen!;

Fulgoresque dabit, nymphis ululantibus, aether.

Ipse Iovis monitu Aeneas rursum ire per undas

Cogetur vento, rursum itala quaerere regna,

Surgentem Ausoniae solio impositurus Iulum.

205

At phoenissa rogum saevo furiata dolore

Inscendet moritura, trucesque in vota vocabit

Eumenidas; mox et phrygium, proh tristia dona,

Ah niveum per pectus aget miserabilis ensem!

Discolor interea taurino combibet ore

210

Iris aquas, iterumque antris effundet apertis

Hippotades hyemem, et rapidis ruet aequora ventis.

Zanclaeas iterum fessi eiicientur ad oras

Troes, et hospitio fidi accipientur Acestae:

Hic patris ad tumulum solemneis ordine pompas

215

Dux feret, ac meritos celebrabit littore ludos.

Tum pelagos relegens, amisso praeside puppis,

Vix tandem euboica lachrymans potietur arena.

Atque ubi fata deum vivacis ab ore Sibyllae

Hauserit, infernas etiam descendet ad umbras,

220

O pietas!, manesque petet per Averna paternos;

Romanosque suos lethaei ad fluminis undam

Conferet, et magnos gaudens cognoscet Iulos

Paciferumque ducem fulvo cui pulchra metallo

Saecla fluent, cui pressa gravi pede bella iacebunt.

225

His laetus porta ad socios evadet eburna

Dux anchisiades, tuscumque enabit ad amnem.

Necdum parta quies: restant bella aspera, restant;

Et crassus multo stagnabit funere Tibris.

Ac tibi castaliis renoventur pectora lymphis,

230

Chare nepos; nunc, nunc ingenti est ore sonandum.

Grande opus a tergo: quis enim alto evincere cantu

Clamoresque virum atque hinnitus speret equorum?

Tu tamen evinces; licitum tibi, maxime vatum,

Arma acies furias Martem ipsum aequare canendo.

235

Iamque volans superas Alecto impune per auras

Tartareum canit, et resides stridentibus hydris

Instimulat; dux ipsa manu Saturnia saeva

Claustra quatit belli, postesque irata refringit.

Iam latiae coiere manus; domat aspera duris

240

Ora lupis sonipes, facilesque in pulvere gyros

Flectit eques; ipsae alpino de vertice sylvae

Praecipitant, avidae phrygios haurire cruores:

Iam rastri pondus rigidum diffingit in ensem

Caedis amor, verique abeunt in pila ligones,

245

Attritusque cava mutatur casside vomis:

Iamque aurem horrisono rumpunt fera classica bombo,

Armorumque minax perstringit lumina fulgor.

Dumque alacres secum in martem cythereius heros

Arcadas et missum auspicio Pallanta sinistro,

250

Audacem puerum, melioraque fata sequutos

Tyrrhenos rapit, et tantis accingitur ausis,

Ecce furens rutulus saevoque instinctus amore,

Nequicquam in phrygiam iaculatus lampada classem,

Miratur subitas pelago consurgere nymphas:

255

Nec minus irrumpit castris, altamque cruentus

Dat stragem, fluvioque evadit laetus amico.

Vltor adest, sociosque exponens littore tuto,

Auspicium belli, maternis fulgurat armis

Dardanides, totasque in pugnam exsuscitat iras.

260

O qui sudor equis! Qui se alto in pulvere reges

Turpabunt! Quanto exsurget rubra sanguine tellus!

Nec tuus hasta deus nec te tua dextera forti,

Mezenti, leto eripiet visque effera mentis,

Sed consors nato accedes tumulique necisque.

265

At tu quo, nimio spoliorum et laudis amore

Inconsulta, ruis? Quin saevas, bellica virgo,

Insidias prius et venientem repicis hastam?

Tuque, miser, pone o rapti mala gaudia baltei

Et caesi exuvias pueri; invidiamque deorum,

270

Turne, cave; dabis heu! Poenas, dabis, improbe, et istam

Evandro debes animam atque ultricibus umbris.

Sic tandem iliacas properans pensare ruinas,

Ad Teucros fessis revolat victoria pinnis.

Grande tamen vobis leti solamen honesti,

275

Magnanimi heroes nati felicibus astris,

Afferet aonius iuvenis, cui dia canenti

Facta virum totis pariter praeconia linguis

Solvet fama loquax, cui dulci semper ab ore

Rosida mella fluent, cuiusque acheloia Siren

280

Gestiet innocuo divina poemata cantu

Flectere, cui blandis insidet Suada labellis,

Cui decus omne suum cedet stupefacta vetustas.

Ipsa illi, quem vix ducibus largiris, honorem

Sponte feres, totoque assurges, Roma, theatro."

285

Haec ubi veridico fudit de pectore Manto,

Composuit vultum, teneroque arrisit alumno;

Osculaque ore legens sacrum inspiravit amorem,

Afflavitque animum; tenuesque recessit in auras.

Plauserunt hilares ad tanta oracula musae,

290

Plauserunt nymphae; quique alto a vertice montis

Affuerat, capripes concussit cornua faunus;

Et triplices carmen scripsere adamante sorores.

Vos age nunc alacres certatim, ethrusca iuventus,

Aoniis operata sacris, accurrite mecum

295

Daedala perpetui visum monumenta poetae,

Qualia nec castae peplis intexta Minervae

Solemni, veteres, lustro explicuistis, Athenae,

Picta rubro quotiens animantur praelia cocco;

Nec vetus immensum fuerint quae sparsa per orbem

300

Gloria septena celebrat spectacula fama.

Nam neque belligeris Babylon pulsata quadrigis

Moenia, nec liquido pomaria pendula coelo

Conferat; aut dextris constructa altaria Delos

Cornibus; aut vasti molem Rhodos aurea Phoebi;

305

Non Cares, Mausole, tui caelamina busti;

Phidiacum non Elis ebur; non ipsa superbas

Pyramidas iactet lascivi lingua Canobi.

Namque haec aut valido Neptuni quassa tridenti,

Aut telo, Summane, tuo traxere ruinam,

310

Aut trucibus nimbis aut irae obnoxia cauri,

Aut tacitis lenti perierunt dentibus aevi.

At manet aeternum et seros excurrit in annos

Vatis opus: dumque in tacito vaga sidera mumdo

Fulgebunt, dum sol nigris orietur ab Indis,

315

Praevia luciferis aderit dum curribus Eos,

Dum ver tristis hyems autumnum proferet aestas,

Dumque fluet spirans refluetque reciproca tethys,

Dum mixta alternas capient elementa figuras,

Semper erit magni decus immortale Maronis,

320

Semper inexhaustis ibunt haec flumina venis,

Semper ab his docti ducentur fontibus haustus,

Semper odoratos fundent haec gramina flores,

Vnde piae libetis apes, unde inclyta nectat

Serta comis triplici iuvenalis Gratia dextra.

325

Et quis, io iuvenes, tanti miracula lustrans

Eloquii, non se immensos terraeque marisque

Prospectare putet tractus? Hic ubere largo

Luxuriant segetes; hic mollia gramina tondet

Armentum; hic lentis amicitur vitibus ulmus;

330

Illinc muscoso tollunt se robora trunco;

Hinc maria ampla patent; bibulis hoc squallet arenis

Littus; ab his gelidi decurrunt montibus amnes;

Huc vastae incumbunt rupes; hinc scrupea pandunt

Antra sinus; illinc valles cubuere reductae:

335

Et discors pulchrum facies ita temperat orbem.

Sic varios sese in vultus facundia dives

Induit: et vasto nunc torrens impete fertur

Fluminis in morem, sicco nunc aret in alveo;

Nunc sese laxat, nunc exspatiata coercet;

340

Nunc inculta decet, nunc blandis plena renidet

Floribus; interdum pulchre simul omnia miscet.

O vatum preciosa quies! O gaudia solis

Nota piis, dulcis furor, incorrupta voluptas,

Ambrosiaeque deum mensae! Quis talia cernens,

345

Regibus invideat? Mollem sibi prorsus habeto

Vestem aurum gemmas, tantum hinc procul esto malignum

Vulgus. Ad haec nulli perrumpant sacra profani.