Rusticus

In poetae Hesiodi Vergiliique Georgicon
enarratione pronuntiata

A.P. Iacobo Salviato suo S. D. En RVSTICVM tibi.
Id illi scilicet ab argumento inditum nomen.
Tuo coactu prodit in vulgum:
tibi est uni quicquid acciderit imputaturus.
Iam ne sentis quam tibi tuendus sit,
vel tuo ipsius nomine vel meo?
Tua enim fides in eo, meus honor agitur:
cuius quidem, etsi semper cura apud te
iam inde a pueritia excubuit,
tamen eum tueri nunc vel ob id ipsum impensius debes,
quod es nuper Laurentio Medici principi viro,
cuius ego cliens alumnusque sum,
unus ex omni florentina iuventute gener ascitus.
Profer igitur in tali patrocinio auctoritatem
omnem atque gratiam, quam videlicet tibi
et viri excellentis affinitas et tua egregia indoles
morumque suavitas conciliant. Vale; meque, ut facis, ama

Ruris opes saturi, gnavoque agitanda colono

Munera, et montiferae sacrum telluris honorem

Ludere septena gestit mea fistula canna.

Fistula, Mantoae quam nuper margine ripae

5

Ipse renidenti dum dat mihi Tityrus ore:

"Hac, puer, ascraeum repete, inquit, arundine carmen."

Pan, ades; et curvi mecum sub fornice saxi

Versibus indulge, medio dum Phoebus in axe est,

Dum gemit erepta viduatus compare turtur,

10

Dum sua torquati recinunt dictata palumbes.

Hic resonat blando tibi pinus amata susurro;

Hic vaga coniferis insibilat aura cupressis;

Hic scatebris salit, et bullantibus incita venis

Pura coloratos interstrepit unda lapillos;

15

Hic tua vicinis ludit lasciva sub umbris,

Iamdudum nostri captatrix carminis, Echo.

Felix ille animi divisque simillimus ipsis,

Quem non mendaci resplendens gloria fuco

Solicitat non fastosi mala gaudia luxus;

20

Sed tacitos sinit ire dies, et paupere cultu

Exigit innocuae tranquilla silentia vitae,

Vrbe procul, voti exiguus; sortemque benignus

Ipse suam fovet, ac modico contentus acervo

Non spes corde avidas non curam pascit inanem;

25

Securus quo sceptra cadant, cui dira minentur

Astra et sanguinei iubar exitiale cometae.

Non illum fragilis favor indocilisque potenti

Plebs servare fidem, evectum popularibus auris,

Casuro imponit solio, nec ducit hiantem

30

Huc illuc vanos ostentans purpura fasces;

Non mentem pavet ipse suam, nec conscius omneis

Exhorret strepitus, nec edaci pectora culpa

Carpitur occulte; non opportunus iniqui

Iudicio vulgi aut celsa conspectus in arce

35

Degeneri patet invidiae, non ipse vicissim

Obliquo livore macet foetusque veneno

Aestuat atque aliena oculis bona limat acutis.

Rure agit in vacuo spatiisque indulget aperti

Aetheris, aut operi insudans aut ille supinos

40

Evadens cursu in monteis: hinc scilicet omnes

Gratae epulae; nudis acheloum in pocula palmis

Advocat, excussaeque cibos dant brachia sylvae,

Et fessa in duro renovantur membra cubili.

Maior quippe venit comitata labore voluptas,

45

Nec satias dominam aut fastidia lenta sequuntur.

Ergo neque imbrifero pallens autumnus hiatu,

Nec malus hunc afflat rabioso Sirius astro,

Saevave rhiphaeae labefactant frigora brumae:

Quippe hyemem excipere et ventos coelique ruinam

50

Suetum atque octipedem nec opaco vertice cancrum,

Et iove sub gelido nocturnos carpere somnos,

Et pede concretas nudo calcare pruinas,

Et perferre sitim, et ieiunia solvere glande,

Et lassare feras cursu, et superare natatu

55

Torrentem, et volucri fossam tramittere saltu,

Et quercum annosam ferro obturbare bipenni;

Tum praedam extorquere lupo, fascique maligno

Subiecisse humeros, et iniqui pondera rastri

Praedura tractare manu, et domitore lacerto

60

Sub iuga cornigeri colla obluctantia tauri

Ducere, et iratis concurrere cominus ursis.

Hinc agilis subit ora vigor, robustaque magno

Pectore vis habitat, fortesque animosa tuentur

Membra tori, et crudo tendunt se robore nervi;

65

Hinc facies procera, hinc fronti martius horror.

Quod si bella vocent, quis ad aspera promptior arma?

Aut quis equum sternacem arctis fregisse lupatis

Acrior? Aut fortem mucrone haurire cruorem?

Aut torquere sudem? Aut nervo exturbare sagittam?

70

Aut praepilatis aciem perrumpere contis?

Quis certet duro agricolae? Seu ducere vallum,

Seu sit opus celso praecingier aggere castra;

Seu fronte adversa tormentum fingere ahenum,

Quod tonitru horrifico magnas sternentia turres

75

Ardua fulmineo iaculetur saxa rotatu;

Seu vigil insomnem peragat custodia noctem;

Seu tacitum raptetur iter; seu parcere parto

Conveniat, si fors lenta obsidione premantur.

Scilicet hic Babylon dextris nabathaeaque regna

80

Creverunt; hic mopsopio delectus ab arvo

Miles achaemenium Marathonis in aequore Persen

Contudit; his adiuta viris, se romula tellus

Imposuit mundo et rerum tractavit habenas.

Nunc age, quae studia agricolis industria solers

85

Extudit, atque operum quanta experientia, dicam.

Protinus extremo cum iam Boreas autumno

Incubuit terris, primo cum frigore tactae

Labuntur frondes maternaque brachia linquunt,

Nec cariem caesae formidant robora sylvae;

90

Ecce sagax tacitam venientis rusticus anni

Curam corde coquit, qua bubus ab arbore plaustrum

Dedolet, unde iuga et curvum fabricetur aratrum.

Nec mora, quin veteris truncata cacumina phagi

Chaoniaeque cadant quecus, nudataque ramos

95

Vlmus et audaci laurus sonet icta securi;

Quarum quaeque novam, fumo explorata calenti,

Vertitur in faciem diversaque munia tractant.

Continuo auditus gruis inter nubila clangor

Agricolam citat, et crista spectabilis alta

100

Auroram gallus vocat applaudentibus alis.

Excitat ille operum socios; simul horrida cautus

Terga rudi centone fovet, capitique galerum

Induitur, crudusque operit vestigia pero.

Hinc saturos iungens loris ad aratra iuvencos

105

Increpitat stimulo; et cantu minuente laborem,

Praelongis ferrata terit dentalia sulcis,

Ac late elicibus collectos exprimit imbres,

Ieiunamque fimo tellurem et rudere pascit.

Tum plenum farris laeva servante canistrum,

110

Semina dispensat parca cerealia dextra:

Quae ne iacta avidae populentur grana volucres

Et praedam sublime ferant, it pone minutus

Sarcula parva tenens puer, et frugem obruit arvo.

At cum se eois iam vespertinus ab undis

115

Extulit Arcturus, cum versicoloribus ardet

Terra comis, rutilosque interviret herba colores,

Daulias et getici tandem secura mariti

Ales adest, plausuque larem cantuque salutat,

Rursum invadit opus; stivaeque innixus, adunco

120

Pone nigrescentes proscindit dente novales,

Quas rapidi soles urant gelidaeque pruinae.

Mox ubi iam sapiens coepit frondescere morus;

Ante quidem sapiens nunc abitiosa, nec ullum

Quae pariat pomum sed serica pensa ministret;

125

Ille aliam atque aliam culturam dulcis agelli

Pertentas, truncos plantariaque infodit arvo:

Nec pictas lugubre fabas nec pabula parcit

Vervacto mandare putri, glebasque bicorni

Persequitur ferro, et secat insuperabile gramen,

130

Et montem caedit scrobibus, fortique bidente

Terga soli frangit: bacchaeaque semina rectum

Explicat in quincuncem et disserit ordine longo,

Atque iterum atque iterum terra capita ima frequentat,

Et ramos tondet falce, atque impune fluentem

135

Compescit vitem fingens, et robore fulcit

Deciduam, charaeque haerentem in pectore matris

Acclinat sobolem sulco iuxtaque propagat,

Aut ipso durus genitricis ab ubere flentis

Abscisam rapit atque alio traducit alendam.

140

Quid dicam, externis cum se vernacula succis

Robora nobilitant, peregrinaque segmine duri

Accipiunt trunci aut discreto germina libro?

Namque oculis oculos non blandi tempora veris

Iungere sed mediis gaudet fervoribus aestas;

145

Aestas congestos Cereris tritura maniplos,

Aestas absconsum siliqua excussura legumen,

Aestas qua grandes expectant horrea messes,

Dum coacervatas eventile area fruges.

Tum sola pulverei pinguescunt arida campi,

150

Solvunturque putres glebae, ac peritura lupini

Germina parturiunt; tum clivo rauca sonantes

Eliciuntur aquae, praecepsque recumbit agro fons.

Post ubi iam medio vestigia librat in axe

Ensifer Orion, croceoque insignis amictu

155

Aspicit Arcturum pulsa Pallantias umbra,

Sentibus horrenteis aperit iam vinea sepes,

Aureolamque metit lentis de vitibus uvam

Vinitor, et foetos rubicundo nectare fructus;

Quos coniux quos virgo comes, par vertice matri,

160

Aut cista exportant aut rasilibus calathiscis:

Nec sentitur onus studio, levat ipsa laborem

Sedulitas; quin frugiferos curvantia ramos

Poma sinu baccasque ferunt ficumque nucemque.

Nec nihil addit hyems: nigros tum laurea foetus

165

Exuitur; tum myrta legunt glandemque caducam,

Glaucaque palladiae distringunt brachia sylvae.

Nocte autem ad lychnos aut iunco texit acuto

Fiscellam, aut crates virgis, aut vimine qualos

Rusticus, infinditque faces et robora valli,

170

Dolia quassa novat, ferramentisque repellit

Scabritiem, tritaque docet splendescere cote.

Nam quid delitias memorem? Quamque alta labori

Ocia succedant? Iam primum obsessa pruinis

Cum iuga floriferi regelaverit aura favoni,

175

Suave serenato rident vaga sidera coelo;

Suave ciet tardos per sudum luna iuvencos;

Ipsa quoque aetherii melius nitet orbita fratris;

Terque quaterque manu madidantes nectare crines

Exprimit, et glebas foecundis roribus implet

180

Vecta medusaeo titonia praepete coniux.

Alma novum tellus vultu nitidissma germen

Fundit, et omnigenis ornat sua tempora gemmis:

Idalio pudibunda sinus rosa sanguine tingit;

Nigraque non uno viola est contenta colore,

185

Albet enim rubet et pallorem ducit amantum;

Vt sunt orta cadunt, nive candidiora, ligustra;

Nec longum durant calathos imitata parentis

Lilia, sed longum stant purpurei amaranthi;

Hic salaminiaci scribunt sua nomina flores;

190

Hic gratum Cereri plenumque sopore papaver

Oscitat; hic inhiat sibimet Narcissus; at illic

Corycios alit aura crocos, notumque theatris,

Aera per tenerum, flatu dispergit odorem:

Nec iam flammeolae connivent lumina calthae,

195

Nec melilotos abest; tyrium seges illa ruborem

Induit, hic vivo cespes se iactat in auro:

Hae niveos hae cyaneos superare lapillos

Contendunt herbae, vernantque micantia late

Gramina per tumulos perque umbriferas convalles

200

Perque amnis taciti ripas; atque omnia rident,

Omnia luxuriant, et amica luce coruscant.

Parturiunt stipulae frugem; et genitalibus auris

Pervia turgescunt lactentibus hordea culmis:

Palmes agit rupto lachrymanteis cortice gemmas;

205

Seque rudes primis monstrant in vitibus uvae:

Dulce virent tenerae modo nata cacumina sylvae,

Succrescuntque piae pullorum examina matri;

Ipsa sibi ignotas miratur adultera frondes

Arbor, et ascitis nativas inserit umbras.

210

Auricomae, iubare exorto, de nubibus adsunt

Horae, quae coeli portas atque atria servant,

Quas Iove plena Themis nitido pulcherrima partu

Edidit, Ireneque Diceque et mixta parenti

Eunomie, carpuntque recenteis pollice foetus:

215

Quas inter, stygio remeans Proserpina regno,

Comptior ad matrem properat: comes alma sorori

It Venus, et Venerem parvi comitantur Amores:

Floraque lascivo parat oscula grata marito:

In mediis, resoluta comas nudata papillas,

220

Ludit et alterno terram pede Gratia pulsat:

Vda choros agitat nais, decurrit oreas

Monte suo, linquunt faciles iuga celsa napaeae,

Nec latitat sub fronde dryas: non iubila fauni

Fundere, non iunctis satyri dare sibila cannis,

225

Nec querulae cessant tenerum tinnire volucres;

Fluctibus alcyone, densa philomela sub umbra,

Canus olor ripis, tecto vaga plorat hirundo.

Lene susurrat apis, plenoque saporibus alveo

Candida multiforae solidat fundamina cerae.

230

Colludunt per prata greges, atque omne beato

Flagrat amore nemus; iuvenem lasciva maritum

Fert equa, fert tergo salientem bucula taurum,

Setigeraeque subant matres, decertat amator

Fronte aries, avidos olidum pecus accipit hircos.

235

Spectant innisi baculis gaudentque magistri.

Inde ubi praegnantes partu Lucina recenti

Solvit, ut exaequet numero foetura parentes,

Ipse rudem nec adhuc vestigia certa prementem

Ferte sobolem gremio, sed ovem gracilemve capellam

240

Enisas humero subit, atque in stramine molli

Componit sensim pastor stabuloque recondit.

Mox ut convaluere, rubos haec rupibus altis,

Illa recens campo gramen decerpit aprico,

Aut dulceis gelido delibant amne liquores;

245

Vt sua conclusis ne desint pocula natis,

Vtque fluat plenis dives mulsura papillis.

Subrumi expectant hoedique agnique petulci,

Cornigerasque vocant tremulo clamore parenteis.

Bruta gregem plenum densis alit uberibus sus

250

Exporrecta solo, et grunnitu allectat amico

Fellantes, turpique luto se immunda volutat;

Radices eadem calloso avidissima rostro

Eruit et bulbum, aut madida se pulte saginat.

Flet vitulum moesta absentem mugitibus altis

255

Mater, et immensam raucis miseranda querelis

Sylvam implet; boat omne nemus vallesque lacusque:

Illa nigros late lucos saltusque peragrat

Crebra gemens, crebra ad montem stabulumque revisit

Tabescens desiderio; non ulla dolorem

260

Pabula nec salicum frondes nec gramina rore

Sparsa levant, non quae viridi vaga flumina ripa

Perspicuam tenui deducunt murmure lympham.

Prata tener persultat equus libatque volucri

Aequora summa fuga, aut alti subit aspera montis

265

In iuga, saxosumque amnem pede plaudit inermi:

Cui pulchro micat acre caput, luduntque decorae

Fronte comae, vibrant aures, atque orbe nigranti

Praegrandes extant oculi, tum spiritus amplis

Naribus it fervens, stat cervix ardua qualem

270

Praefert marmaricis metuenda leonibus ales;

Ales quae vigili lucem vocat ore morantem;

Crescunt spissa toris lateque animosa patescunt

Pectora, consurguntque humeri, et iam sessile tergum est,

Spinaque depressos gemino subit ordine lumbos,

275

Et castigatum cohibent crassa ilia ventrem,

Fundunt se laetae clunes, subcrispaque densis

Cauda riget setis, et luxuriantia crebrae

Velant colla iubae ac dextra cervice vagantur;

Tum tereti substricta genu mollissima flectit

280

Crura ferox, celsum ingrediens, fremituque superbit;

Grande sonat tornata cavo brevis ungula cornu,

Ingenti referens corybantia cymbala pulsu.

O dulces pastoris opes! O quanta beatum

Quam tenet hunc tranquilla quies! Vt pectore toto

285

Laetitiam totaque fovet bona gaudia mente!

Nempe odii fraudumque expers, exemptus inani

Ambitione vacansque metu, spe liber et insons,

Nativo cultu et gaza praedives agresti,

Ipse sibi vivit nullo sub teste, suoque

290

Pendet ab arbitrio, suus ipse est censor, et alto

Calcat opes animo ac regum deridet honores.

Si non taenareis illi stant fulta columnis

Robora, caelatumque alte laquearia subter

Ridet ebur, postemve silex asaroticus ornat;

295

Nec maurusiacosa pulchrae testudinis orbeis

Delphica sustentat, nec docto trita Myroni

Pocula multiplici florent radiantia gemma;

Aut bis in herculea milesia vellera concha

Versantur, tenuique satur lanugine bombyx

300

Luteolos folleis preciosaque fila relinquit;

Textile nec tenero subtegmine fulgurat aurum

Spiranteis referens vultus, quae Pergamos olim

Artifici descripsit acu, quae stamina Memphis

Quae Tyros et Babylon radio pinxere sonanti;

305

At iacet in molli proiectus cespite membra,

Qua cavus exesum pumex testudinat antrum,

Quave susurranti crinem dat aquatica vento

Arbor, et aut calamos aut fixa hastilia iungit

Cortice: statque levi casa frondea nisa tigillo,

310

Quam metuant intrare pavor curaeque sequaces,

Sub qua iucundos tranquillo pectore sensus

Nutrit inabruptoque fovet sua corpora somno

Sylvarum et pecoris dominus; stant sedula circum

Turba canes, audaxque lacon acerque molossus.

315

Dant ignem extritum silices, dant flumina nectar

Hausta manu, dat ager cererem; non caseus aut lac

Lucorumve dapes absunt; stat rupibus ilex,

Mella ferens trunco plenoque cacumine glandem.

Illi sunt animo rupes frondosaque tesqua,

320

Et specus, et gelidi fontes, et rosida tempe,

Vallesque, zephyrique, et carmina densa volucrum,

Et nymphae, et fauni, et capripedes satyrisci,

Panque rubens, et fronte cupressifera Sylvanus,

Silenique senes, subdivallesque ithyphalli,

325

Et montana Pales, et quo pastore pheraei

Gaudebant campi, et crinem resoluta mimallon,

Et qui cornigera bicolores fronte corymbos

Pampineamque manu tenera quatit Evius hastam;

Semper amor, semper cantus, et fistula cordi est,

330

Semper odorati Venerisque stipendia flores,

Vitarumque altrix urbi male nota voluptas.

Talibus in studiis pastor molle exigit aevum.

Post ubi raucisonae pinna vibrante cicadae

Increpuere, ardensque metentibus ingruit aestus,

335

Paulisper tum cessat opus; saxique sub umbra

Prostrati indulgent genio: non mollia pleno

Desunt vina cado, non lacti mixta polenta,

Aut pinguis tergum vitulae, placidusque sonorae

Lapsus aquae, crinemque aurae frontemque lacessunt.

340

Inde opus integrant, donec sub nocte coruscent

Flammigero parvae stellantes clune volucres.

Ecce autem dulces labris pater ingerit uvas

Autumnus, crebraeque elisus verbere plantae

It per praela latex, puerique examine denso

345

Exultant lasciva cohors circumque supraque.

Ille manu panda pronus bibit, alter ab ipso

Sugit musta lacu crepitantibus hausta labellis,

Hic sua suspensum resupinus in ora racemum

Exprimit, hic socii patulos irrorat hiatus

350

Irriguumque mero sordet mentumque sinusque;

Ebriaque incertis titubant vestigia plantis.

Postquam acris successit hyems et pendula tectis

Diriguit glacies, larga strue tollitur alte

Collucetque focus; coeunt vicinia simplex

355

Vna omnes, iuvenesque probi materque severa

Coniuge cum duro et pueris et virgine grandi,

Convigilantque hilares, et primae tempora noctis

Decerpunt, molli curas abigente lyaeo.

Mutuaque inter se ludunt: tum tibia folle

360

Lascivum sonat inflato; tum carmina cantant,

Carmina certatim cantant; tum tenta recusso

Tympana supplodunt baculo, et cava cymbala pulsant,

Et laeti saltant, et tundunt aeribus aera,

Et grave conspirat cornu tuba flexilis unco:

365

Conclamantque altum unanimes, tolluntque cachinnos.

Porro autem, quanta est differtae copia villae!

Quamque penu dives! Neque enim vel frugibus hornis

Horrea sufficiunt, vel odoro dolia musto,

Testaque palladiis iam non vacat ulla trapetis.

370

Terga suis pendent fumoso sordida tigno:

Pertica pensilibus oneratur longa racemis:

Non uvae arentes non pruna et carica desunt,

Sorbaque cum cerasis, duroque putamine clausa

Persica nux, regumque altas imitata coronas

375

Mespila, cumque piris miserorum munus amantum

Iam laxum in rugas malum, decoctaque ahenis

Defruta, et omphacinus liquor, et lachrymosa sinapis,

Et meditata novos sicyonia bacca sapores;

Tum sapa, melque recens, edulcatique lupini,

380

Et prunae increpitans balanus, contextaque cannis

Fiscina lacte madens, et durati sale fungi:

Annonam facilem vicinus suggerit hortus.

Murmur apricantes nivea dant turre columbi;

Expandunt alas, et amicam blanda rogantes

385

Oscula circumeunt insertantque oribus ora;

Iam vicibus nido incubitant genitrixque paterque,

Iamque ova excudunt, natisque implumibus escam

Commansam alternant, rostellaque hiantia complent:

Adde gregem cortis cristatarumque volucrum

390

Induperatores, laterum qui sidera pulsu

Explaudunt, vigilique citant Titana canore,

Et regnum sibi marte parant; quippe obvia rostris

Rostra ferunt, crebrisque acuunt assultibus iras:

Ignescunt animis, et calcem calce repulsant

395

Infesto, adversumque affligunt pectore pectus;

Victor ovans cantu palmam testatur, et hosti

Insultans victo, pavidum pede calcat iniquo.

Ille silet, latebrasque petit, dominumque superbum

Ferre gemit; comes it merito plebs caetera regi:

400

Formoso regi, cui vertice purpurat alto

Fastigatus apex; dulcique errore coruscae

Splendescunt cervice iubae, perque aurea colla

Perque humeros it pulcher honos; palea ampla decenter

Albicat ex rutilo, atque torosa in pectora pendet

405

Barbarum in morem; stat adunca cuspide rostrum,

Exiguum spatii rostrum; flagrantque tremendum

Ravi oculi; niveasque caput late explicat aureis;

Crura pilis hirsuta rigent, iuncturaque nodo

Vix distante sedet; durus vestigia mucro

410

Armat; in immensum pinnaeque hirtique lacerti

Protenti excurrunt, duplicique horrentia vallo

Falcatae ad coelum tolluntur acumina caudae.

Ipse salax totam foecundo semine gentem

Implet, et oblongo nunc terram scalpurit ungui

415

Rimaturque cibos, nunc edita nubila visu

Explorat cauto. Non illum squamea tuto

Aggreditur serpens, non raptor ab aethere milvus.

Vocibus interea crebrum singultat acutis

Parturiens coniux: quae scilicet ova subinde

420

Tollit anus, signatque dies, vigilemque lucernam

Consulit; et lunae crescentis tempora servans,

Vt primum gallina glocit, numero impare subdit;

Versatisque diu, solers auscultat an intus

Pipiat involucer pullus, tenerumque putamen

425

Pertuderit molli rostro atque erumpere tendet.

Parte alia bifero plumosam corpore messem

Nutrit, et in crassa satur urinare lacuna

Anser avet: stagnumque super pede remigat udo

Depictae cervicis anas, prolemque natatum

430

Invitans, nunc extat aquis nunc mergitur alte.

Erigit explicitae gemmata volumina caudae

Ambitiosus amans. At ficu et polline gliscit,

Pellaci cantu deceptus ab aucupe, turdus.

Insidit mutilo turtur, seseque saginans

435

Rauca gemit, dulcesque miser suspirat amores.

Flet viduus perdix, queritur peregrina cothurnix,

Inclusi caveis. Hic caeca cuniculus antra

Excavat; hic septo praegnans lepus errat in amplo,

Capreolique, hinulique, et aduncis dentibus apri;

440

Hac stertunt glires, hac foemina foetat echinus.

Daedala somniferos peragunt examina bombos;

Plenaque captivos servant vivaria pisces.

Scilicet his opibus placide sua corpora curant,

Dulciaque inter se laeti tellure magistra

445

Officia exercent; ut quae neque ferre recuset

Imperium, neque non grandi mercede rependat,

Si qua laborifero debentur farra colono.

Ille autem et volucri petit ardua sidera mente,

Scrutaturque sagax, quae sit sententia divum:

450

Quid quaeque emergens latitansve oriensve cadensve

Stella paret; quid quadruplici celer afferat annus

Cardine; quae sulcis, quae sint stata tempora messi;

Quidque pecus vehat olenium; qua grandine colleis

Trux nepa dilapidet; quo turbine surgat Orion;

455

Quos glomerent imbreis aut pressus Arione delphin,

Aut Pleas, Arcturusque senex, Hyadesque puellae;

Vnde bibant herbae divini pocula lactis;

Cur rubigo satis uredoque vitibus obsit;

Quid nebulas abigat tempestatesque repellat;

460

Quod vento ingenium; quae nubes causa serenet;

Quidque silens moneat, quidque intermenstrua Phoebe,

Vel cum plena meat vel cum decrescere rursum

Incipit. Ille etiam numeros legesque dierum

Providus observat. Scit enim quid septima portet,

465

In qua nascentem excepit bona Delia fratrem:

Scit quoque post decimam quid prima quid altera luces

Iniungant operum; quocirca aut vellera lanae

Demetit aut gravido maturas mergite aristas,

Aut telam locat uxoris, nam pendula in ortu

470

Posteriore suos etiam net aranea casses:

Quae sequitur, bona virgultis, inimica serendis

Frugibus; ergo cavet quod obest, quodque expedit urget.

Novit enim quota connubiis quota partubus obstet

Aspiretve dies; quota pinguem emasculet hoedum,

475

Septaque circumdet pecori; quota iungat amanteis,

Et clandestinos iubeat miscere susurros;

Qua ponat canis hirritum, malesuadaque pectus

Cura nimis laceret; qua tristis oberret Erynnis

Nocte magis. Secat ille suo sibi tempore lignum,

480

Dolia degustat, subigit iuga ferre iuvencum.

De flabris quoque de pluvia dulcique sereno,

Aut lunae occasus aut idem consulit ortus:

Tractat opus, si pura micet; sin atra recedat,

Aut quinto directa die aut medio orbe retusa,

485

Nec gracili cornu, aut triplici sit culta corona,

Tecta subit metuens hyemes; si rubra coruscet,

Tum vero expectat ventos, nec fallit eumdem

Quo Boream cornu quo Cynthia provocet Austrum.

Consulit et Phoebi flammas: an grandinis augur

490

Palleat; an radiis monstret discordibus imbrem;

An prae se exoriens nubeis agat; an niger orbem

Circulus extremum claudens, qua rumpitur, acres

Carceris aeolii moneat consurgere flatus.

Adnotat et coeli faciem: num stella sereno

495

Aethere lapsa cadat, rapidi praenuntia cauri;

Conscia num subita semet caligine obumbrent

Astra, trahantque hyemem; gemino Thaumantias arcu

Quid ferat, aut curto cum vix secat aera gyro,

Et pene unicolor taurina fronte minatur;

500

Nunc Praesepe oculis, nunc Bacchi spectat asellos

Quique Noton cernit quique est obversus ad Arcton;

Fulgores, tonitrus, inspersaque vellera coelo,

Brumalemque diem, et totum semel aspicit annum.

Necnon et nautis ruitrum in carbasa nimbum

505

Augurat, undisonum si fors mare surrigit Aegon

Canaque conspergit sale saxa et littora frangit.

Tunc et tristifico reboant montana fragore;

Et repetunt siccum mergi, atque ex aequore clamant;

Ipsa volans sublime auras aethramque lacessit

510

Ardea; colludunt fulicae plauduntque gregatae;

At lasciva lacus alis praestringit hirundo

Et summas prope radit aquas, ranaeque coaxant;

Fusca gradu cornix lento metitur arenas,

Aut fluvium capite et madida cervice receptat,

515

Crocituque gravi pluviam increpat usque morantem;

Clangunt naupliadae volucres, et pervia pinnis

Nubila conscribunt; incertus in aequore delphin

Difflat aquas; latrant corvi vocemque resorbent;

Progerit ova cavis patiens formica laborum;

520

Blanda canis terram pedibus scabit; ore lapillos

Tardigradus prendit cancer, seseque saburrat,

Atque haeret ripae; densum occinit improbulus mus,

Straminaque exculcat; quin centipedes scolopendrae

Parietibus reptant; aures pigra motat asella;

525

Dependent bullae lychno; sitiensque cruoris

Musca redit, summosque proboscide mordicat artus;

Nec longe a tectis apis ingeniosa recedit;

Prunaque concretusque ima cinis haeret in olla,

Carboque pellucet. Neque non praenunciat Euros

530

Pluma natans, foliumve errans, pappique volantes,

Flammaque cum flectit cum sese elidit et ipsis

Vix sedet in stuppis scintillamque excutit udam.

Vos quoque, pastores, ventos horretis et imbres,

Cum temere excursans pecus ampla in pascua fertur,

535

Cumque alacres ludunt agni calceisque protervos

Subsultim incutiunt inter se et cornibus haerent,

Aut cum se e pastu vi vix aegreque revellunt;

Cumque boves liquidi suspectant lumina coeli,

Olfactantque auras, et succos naribus udos

540

Crebra trahunt, dextrumque latus consternere gaudent,

Aut lingunt adversa pilos, aut vespere sero

Mugitu ingenti redeunt caulasque fatigant;

Cum sibi non factos sus dissipat ore maniplos;

Cumque antro lupus exululat, cumque improbus idem

545

Nec metuens hominum propius consistit, et offert

Se mendicanti similem ac loca sulta pererrat.

Ergo in consilium maria advocat aethera terras

Naturamque omnem, vivitque auctoribus astris,

Cura deum, agricola, atque animo praescita recenset,

550

Et rerum eventus sensu praesagit acuto.

Hanc, o coelicolae magni, concedite vitam.

Sic mihi delicias, sic blandimenta laborum,

Sic faciles date semper opes; hac improba sunto

Vota tenus. Nunquam certe, nunquam illa precabor,

555

Splendeat ut rutilo frons invidiosa galero,

Tergeminaque gravis surgat mihi mitra corona.

Talia faesuleo lentus meditabar in antro

Rure suburbano Medicum, qua mons sacer urbem

Maeoniam longique volumina despicit Arni;

560

Qua bonus hospitium felix placidamque quietem

Indulget Laurens, Laurens haud ultima Phoebi

Gloria, iactatis Laurens fida ancora Musis.

Qui si certa magis permiserit ocia nobis,

Afflabor maiore deo; nec iam ardua tantum

565

Sylva meas voces montanaque saxa loquentur;

Sed tu (siqua fides) tu nostrum forsitan olim,

O mea blanda altrix, non aspernabere carmen,

Quamvis magnorum genitrix, Florentia, vatum;

Doctaque me triplici recinet facundia lingua.