18. Benacus

Te Giberte cano, purus dum templa sacerdos

Ingreditur, cupioque tuas attingere laudes.

Sit modo non impar tanto sub pondere, quae me

Musa vocat: nec eam ventura redarguat aetas

5

Obscurae carmen claro tibi condere famae,

Et magnum brevibus voluisse intexere chartis.

Nuntius ut vitreas Benaci vectus ad undas,

Muscoso subter pendentia fornice tecta,

Atque Dei laetis implevit vocibus aures

10

Advenisse diem, quo formosissima terrae

Ausoniae Verona sacris templisque regendis

Demissum coelo et magnis virtutibus auctum

Acciperet iuvenem, qualem vix ipsa petebat,

Forte Pater gelido in luco sylvaque virenti

15

Fontibus et rivis cubito subnixus et urnae

Iura dabat: cui carbasei mollissima fili

Stamina pingebant fuco, vestemque parabant

Caeruleam, innumerae nodis ac retibus aureis

Collectos comptae crines tempusque decorum,

20

Incinctaeque auro surasque sinusque fluentes

Vestibulo in thalami natae, niveosque lacertos

Nudabant operi: quo pulchro ex agmine Sirme

Docta lyrae digitis percurrere fila canebat

Carmen, quod totidem numeris Gardeque Saloque

25

Reddebant; sol aestivos circumvagus orbes

Axe terens medio currum librabat Olympo.

Ergo avidis allata Deus postquam auribus hausit,

Promissosque olim fatis sibi laetus honores

Agnovit, tangens haerentem uligine barbam,

30

Demulcensque manu iussit vicina vocari

Flumina; dein sese placidum convexa sub alta

Speluncae senior solitaque in sede recepit.

Postera iam coelo stellas noctemque fugarat

Lustrabatque dies multo terrasque fretumque

35

Lumine, cum nitidis venit Ticinus in undis,

Piscosusque altas involvens Lambrus arenas.

Venit et indigenis foecundans Ollius arva

Deductus rivis, et cultos Abdua campos

Amne secans, fulvo ripasque interlitus auro.

40

Nec rapidus fluvioque Athesis spectandus amoeno

Defuit, aut Patavi circumque intraque pererrans

Moenia Meduacus triplici circumdata muro:

Moenia, quae positor pugnas et bella perosus

Musarum Iliacus studiis Phoeboque sacravit.

45

Populiferve Padus genitor, qui flumina centum

Ipse suo accipiens vasto latissimus alveo

Vbera terrarum cursu per pinguia lapsus

Portat, seque mari septenis amnibus infert.

Quos tunc atque alios velatus harundine crinem

50

Mintius excepit venientes limine primo

Obvius atque in tecta parentis saxea duxit,

Laetifico cordis non celans gaudia vultu.

Qui simul ac udos posuere sedilibus artus

Cristallo rigida fultis et iaspide glauca,

55

Continuo Nymphae mensas ante ora Deorum

Speluncae in medio niveis mantilibus apte

Consternunt, dapibusque onerant, Dictaeaque plena

Vina ferunt referuntque manu, calicesque madentes

Praecingunt myrto atque implexis flore coronis,

60

Purpureoque rosae, Medorumque arboris albo:

Medorum quondam, sed quae nunc plurima laetas

Benaci vestit ripas, non illa caduca

Fronde virens, suavique auras permulcet odore.

Post ubi prima quies epulis, Deus ipse magister

65

Vndifragi domitorque lacus, praesentia circum

Numina respiciens, his vocibus ora resolvit:

"Quod votis toties nequicquam optavimus unum

Vobiscum, Divi, fausto modo sydere luces,

Vertentes luces fatorum orbisque ministrae,

70

Advexere: vehit pleno bona copia cornu,

Largaque pomifera praetendit munera dextra.

Quare vos primo longaevi a semine mundi,

In mare fluctisonum prono labentia cursu,

Volvite maiores, vaga flumina, volvite lymphas.

75

Flos etenim iuvenum, longa formidine saecla

Perdita qui solvat, quique agglomerata malorum

Agmina tot bellique faces, quas vidimus ipsi,

Bactra ultra, Thylemque ultra Scythiamque releget,

Quique urbes, quique arva colat, Iove missus ab ipso est.

80

Volvite maiores, vaga flumina, volvite lymphas.

Hic primum miseris viduatas civibus urbes

Accipiens, vacuosque suis cultoribus agros,

Replebit numerum exaequans augensque priorem:

Oppidaque ingenti multum quassata ruina

85

Prostratisque solo late moerentia tectis

Restituet, pulchroque dabit splendescere vultu.

Volvite maiores, vaga flumina, volvite lymphas.

Magno namque pii iuvenis devinctus amore

Hetruscus Pater, excelsas qui Tybridis arces

90

Possidet et nutu Romanum temperat orbem,

Illius eximias virtutes claraque docti

Ingenii monumenta et sancti pectoris artes

Suspiciens, obitosque invicto corde labores,

Hoc dedit, has illi rerum permisit habenas.

95

Volvite maiores, vaga flumina, volvite lymphas.

Quid memorem ut tener et primae sub flore iuventae

Ingentem ad ludum properaverit auspicibus Dis;

Indole dein quanta nixus, quam fortibus ausis,

Robore ceu firmo ventorum flamina quercus,

100

Aut scopulus fluctus saxo excurrente marinos,

Sic undas rerum excipiens et plena pericli

Multa diu casus victor superaverit omnes.

Volvite maiores, vaga flumina, volvite lymphas.

Saepe illum abruptis in vallibus Apennini

105

Versantem, luctantis equi cum frangeret armos

Praecipitansque viam obstrueret torrentibus imber,

Poeninas vel per fauces tractusque volantem

Aerios, summo miseratae e vertice, Nymphae

Optavere graves cohiberent nubila nimbos.

110

Volvite maiores, vaga flumina, volvite lymphas.

Saepe illi ad magnos reges mandata ferenti

Astitit unigena proles Iovis, ut bona mater:

Vt mater bona, quae charo timet omnia nato

Et cupit in duros comitem sese addere casus.

115

Tum pueri mirata oculos et verba loquentis,

- Ipse meas artes iam nunc tibi, dixit, habeto -.

Volvite maiores, vaga flumina, volvite lymphas.

Testis adest triplices magnas discreta per oras,

Fluviorum nemorumque ferax pecudumque virumque

120

Gallia, non auri, pictae non indiga vestis;

Diversosque iugo ad ventos interque cadentem

Surgentemque diem longo protenta Pyrene,

Altis quae geminas despectat frontibus undas.

Tum dictis factisque potens illa inclyta bello

125

Lataque et in latas Hispania dissita terras.

Volvite maiores, vaga flumina, volvite lymphas.

Hae nam te insolita orantem, aversasque suorum

Flectentem regum mentes, Giberte, videbant,

Acceptos conversa sonos cum vocis imago

130

Redderet, et dociles iterarent nomina ripae.

Volvite maiores, vaga flumina, volvite lymphas.

Testis et Adriacus, parvo qui flumine Rhenus

Lambit humum; testis Thuscis haud maximus undis,

Maior prole virum, et divinos Arnus honores

135

Promeritus, coelum divisque recentibus augens,

Pulchros qui colles, pulchramque intersecat urbem:

Gens quorum imperio dispar, nec legibus aequa,

Illius in studiis iam dudum et amore quiescit.

Volvite maiores, vaga flumina, volvite lymphas.

140

Tu vero, tu Roma, tui genus ecquod alumni

Iam non curarum, non commemorare laborum

Vna potes? tolle egregium per saecula nomen,

Tolle decus, daque alta virum volitare per ora.

Volvite maiores, vaga flumina, volvite lymphas.

145

Quantum Trinacriae vertex se sustulit Aetnae,

Aut cinctus stellis Atlas, aut Caucasus ingens,

Tantum clara virum Romae se nomina tollunt.

Illa novos tibi coelestum concessit honores

Antiquis cumulans: at tu praesentia saecla

150

Firmabis veterumque abolebis damna malorum.

Volvite maiores, vaga flumina, volvite lymphas.

Ecce tibi laeto vestit se gramine tellus

Et tibi sylva comas nutrit, tibi pabula surgunt;

Foecundus mites implet tibi pampinus uvas,

155

Palladis et nigrum tibi ducit bacca colorem;

Tum spisso quem rete trahant vel harundine longa,

Flexivagus nostris crescit tibi piscis in undis.

Volvite maiores, vaga flumina, volvite lymphas.

Accipe quae tibi Parnasi de colle sorores

160

Dona ferunt, sacram lauri de fronde coronam,

Et plectrum, et citharam, scriptasque ab Apolline chartas,

Aeternum quas ediscant celebrentque minores.

Volvite maiores, vaga flumina, volvite lymphas.

Accipe quae calathis porgunt tibi munera Nymphae,

165

Luteolum calthae florem casiamque virentem,

Liliaque violasque et purpureos hyacinthos.

Haud porxisse prius poterant: bella, horrida bella,

Pertulimus, dulces et deformavimus agros.

Volvite maiores, vaga flumina, volvite lymphas.

170

Vt cum lethiferos accendit Syrius ignes,

Rivus aquas, hortus flores, pratum invidet herbas;

Pallet humi nullo facies depicta colore,

Ipsa suos sitiens foetus non educat arbos,

Intereunt fruges siliqua labente perustae;

175

Arva colit nemo siccis arentia glebis,

Vomeris et durum non admittentia dentem:

Cuncta iacent nimio coeli contusa calore:

Tristia sic nostris aderant prius omnia terris.

Volvite maiores, vaga flumina, volvite lymphas.

180

At postquam laetos effudit Iuppiter imbres,

Rivus aquas, hortus flores, pratum explicat herbas;

Ipsa viret tellus, ripae collesque nitescunt.

Dant segetem sulci, nemus altas sufficit umbras;

Poma suos curvant crescentia pondere ramos;

185

Ruris turba Deam venerata ligonibus udam

Vertit humum et putres exercet vomere campos.

Cuncta vigent coeli foecundis roribus aucta:

Nostras sic iucunda manent nunc omnia terras.

Volvite maiores, vaga flumina, volvite lymphas.

190

At vos in septem discreti culmina montes,

Tuque, pater Tyberine, tuum qui flumen Olympo

Devehis, hunc olim vobis multosque per annos

Sic satis o tenuisse: meam mihi iam date partem.

Ipse dabo multis, ne sint mea gaudia sola:

195

Et tandem nostris iuvenem concedite terris".