80. ad invictissimum principemque illustrissimum
Bartholomaeum Livianum Vrsinum Venetarum copiarum
imperatorem maximum f. p. deditissimi carmen
Maeoniam iam tende chelim, sat musa salaces
Lusimus Aonidum lymphas; Permessidos antra
Sat vulgata, sonat sat nostris impia Camoenis.
Maiores longe nostris conatibus ausus
5
Versibus aggredior, minimis nam viribus impar
Surgit opus, faciles vero quoi suggerat auras
Liviades, cuius memorantur gesta, futurum
Cuius et imperium seu dulcia regna Sicanis.
Dum Germana manus longa obsidione colonos
10
Cingeret Osopios, Venetorum nobilis ala
Praemissos excepit equos, peditumque catervas,
Moenia praesidio quae Naucellina tenebant.
Hic ubi praesensit Latiam properare phalangem,
Quisque Naonaea miles processit ab arce
15
Obvius armatis, committitur ardua primo
Pugna motu campus qua se diffundit apertus.
Hic acer concursus erat, moribunda videres
Corpora per terras, miseros imitantia planctus,
Nititur incassum tristi legione Liburnus,
20
Spumantemque impingit equum, qui verberat euros
Calcibus, ac frustra nudatum fulminat ensem.
Aenea nam victrix ferratos dente flagellat
Clava viros, infert alios, aliosque retundit
Ictibus impulsus, et foedat sanguine multos.
25
Hic Malatesteas vires Rizanius heros
Sensit, et indomitae iuvenilia robora dextrae
Sanguineas demum victores arma rotantes
Praevertunt acies, et ad oppida caede sequuntur.
Mox Vrsina cohors properans subsedit ad urbis
30
Limina, deturbans et propugnacula plumbo;
Horrisonos mittunt tormenta ad sidera bombos,
Aeriaeque cadunt turres, per tela per hostes
Serpit ovans victor, murique cacumina tandem
Occupat intrepidus; tum celsis moenibus hostes
35
Praecipitanter agit, crescit saevissima caedes;
Expedit ensis iter tota bacchatur in urbe,
Consurgunt gemitus et inania verba dolentum.
Vertitur ad praedam furor omnis, Pergama quondam
Quom caderent, Danai ceu Troia gaza ferebant.
40
Quis deus insequitur? Quae te fortuna fatigat
Vrbs indigna malis? Solvis pro crimine poenas
Barbarico, nec te probitas antiqua revellit
A scelere armorum; verum clementia nostri
Principis hanc speciem nequaquam pertulit urbis:
45
Nec perpessa suos tam tristi turbine cives
Concutier, finem praedae sed classica iussu
Illius indicunt; subito posuere furorem
Ardentes animi, nec non scelus omne quievit.
Nec mora promovit turmas et castra per oras,
50
Qua fluit undosae pluviatilis unda Celinae;
Tum vero ingentes fastus Germanicus hostis
Ponit, ubi auditus celeri properare caterva
Impiger Vrsinus; quoniam cum sanguine magno
Occurrit Cadubrina lues, et Norica caedes,
55
Illyrici gemitus, suspiriaque alta Timavi.
Nec tamen audentes turmas in proelia vertit
Frenatosve opponit equos, totisque recusat
Magnanimam sentire manum gladiumque furentem
Liviadae, sed sola salus sibi visa fugacem
60
Pertentare viam, tumulos, atque invia saxa,
Osopiumque iugum, Latiasque relinquere terras.
Ergo ubi pervenit trepidans, Felleia Nais
Tiliaventaeo qua se conrundit in aestu,
Ecce volat Livianus eques, turbaeque fugaci
65
Cursibus insistit, nec paucos vulnere signat.
Si quis se opposuit clipeo nostrisque resistit
Ensibus, infelix quaerit miserabile letum;
Qui vere insurgit cursu et fugientia vertit
Terga, licet properans, non has tamen aufugit hastas.
70
Difficilis viae ratio est; acclivia serpit
Hic, montanam tenet cervinas ille latebras.
Descendit cataphractus equo, scutumque relinquit
Exuit armillas, et inania proicit arma.
Sola salutiferam praestant angusta viarum
75
Spolia per terras nec non proiecta medelam
Denique vix recipit magno discrimine gentes
Pontevia istoreas, praeda, telisque relictis,
Sed tum victor ovans, partis sine fine trophaeis,
Placat Iuleos cunctos, adimitque tumultus.
80
Ex tunc magnanimus veteri regnator in urbe
Litoris Euganei saevos compescit Iberos,
Barbaricamque fugat rabiem, propellit et omne
Idem Antenoreis externum finibus agmen.
Ceu Hyrcana parens fetus enixa superbit
85
Cauta fovet natos, et dignos concipit ignes
Venator fugiens vacuis formidat in agris,
Moliturque dolos, sic propulsatur ab illo
Impetus hostilis, sio nullo exterrita vivit
Turba metu, placidam sed pax fovet alma quietem.
90
Non tamen ignavum traducant agmina tempus:
Adriacus miles pingui nudatur olivo
Semper et ingentis iaculatur pondera ferri.
Corripit at segnes castigans ocia ductor,
Atque Semiramiis praecingit moenibus urbem.
95
Communitque cavo turritos gurgite muros.
Celtiber interea nequaquam tempora tendit,
Producitque moras per florida rura, nec audet
Ausonium tentare ducem, Venetosque maniplos,
Sed genio indulgens Semelis colit orgia nati,
100
Sive sacrum Paphiae, tenerisque cubilia plumis.
Heu te Hispane latet tibi quid solatia portent,
Quantaque delitiae praestent dispendia; vivit,
Vivit qui nobis cunctando restituet rem,
Et fractos animos, et mollia conteret arma;
105
Nec mora procedet nimium modo tempora dentur
Non hos puniceo tingetis sanguine campos.
Vos alio traducet edax necis hora, reservat
Parthenopaeus ager vestra pro morte sepulcrum.
Hic scelus expetitur, pro longa fraude luetis
110
Hic meritas poenas; scelerum praestabitur omnis
Vltio et imperiis vestris saturata cruore.
Protinus haec tellus etiam saturabitur alto.
Non ego falsa loquor, quoniam mihi Phoebus Apollo
Scire futura dedit, vobisque ego carmine pando;
115
Quae monstrata mihi docuit, quae Cinthius auctor
Ad maiora vocant Livianum rata, poposcit.
Nunc sibi rectorem pro fortibus Apula regnis
Terra suis, dominum sibi Sicelis unda requirit.
Veh tibi, si quis eris, qui opponas pectora fatis;
120
Nec te mille teget lorica trilicibus apta
Quin ructes animam multo cum sanguine tinctam.
Traditur in magnos nam nulla potentia divos,
Is dum praeses erit, tum rursus venerit aetas
Aurea qua extendet sese Liviana potestas.
125
Tunc Erycina salix fructus producet eburnos,
Roscida mella comis sudabit silva Pachini,
Robora nectareas rundent Lilybaeia guttas.
Liviadae nutu puto Crinisius amnis
Lactea praestabit sitienti pocula fundo.
130
Ipsa Arethusa vagis non aspernabitur undis
Fluminis amplexus, solito sed laetior, altis
Cursibus Alphei sociata per aequora tendet.
Protinus extinguet candentes Aetna favillas
Torrida pascetur nec flamma Typhoidos artus.
135
Numine Liviadae latrantia comprimet ora
Scylla vorax, placidosque vomet conversa Charybdis
A barathro fluctus et iniquum molliet aequor.
Ipse Apeninnis iterum praerupta Pelori
Cautibus adiunget, geminasque revinciet oras,
140
Megaricosque sinus, et tristes auferet undas.
Omne scelus fugiet, felicia saecla subibunt
Ver erit aeternum tum nullus frigora pastor
Rupibus Hiblaeis, et nullos sentiet aestus.
Ipse Syracusio felicia tempora plectro
145
Trinacriae recinam, viresque in carmina cunctas
Vndique profundam; tum longis inclite ductor
Laudibus extollam; tum te super aethera condam.