29. Francisci Savorniani viri illustris
Epicedion
Si dolor et lacrimae possent avertere durum
Mortis iter caecique animas erroribus Orci
Tartareis arcere, mihi Sipyleia virgo
Atque senis croceo surgens Aurora cubili
5
Suspiransque vago sub gurgite mater Achillem
Cederet, attonitum nec me Priameia coniux
Ante rogos Hecube crebris singultibus amens
Vinceret aut cari fleret magis ossa mariti
Vt te, sancte pater, cui iuxta gementibus aris
10
Et tristes damus inferias et inania dona,
Eriperem tenebris sopitaque viscera dulci
Vitae instaurarem Lethaei ab imagine somni.
Sed lacrimae nil fata valent abrumpere, quamvis
Aequarent fluctus et caerula marmora Nerei,
15
Nequiquam dolor affecto sub pectore saevit
Improbus et plenis bacchatur in aequora velis.
Stat fati nam certa dies mortalibus et se
Nullus ab extrema Libitinae vindicat hora,
Seu regat Oceani quassatam verbere Thylem
20
Aut septemgeminae frenet Capitolia Romae
Seu Menelaei flaventia rura Canopi
Et quodcumque rigat vaga lympha binominis Histri,
Cinyphius quodcumque vado praeterfluit amnis,
Sive greges ovium vehat et sit pauperis horti
25
Assiduus custos, inimicave castra sequatur
Caesaris agmen agens, latis qua fluctibus Albis
Volvitur et captiva sui tentoria regis
Plorat inexpletosque vomit de pectore fletus;
Inde fluentisono maior cum vortice currit
30
In mare, ceu fluvius pleno Theumesius amne
Dum rotat Hippomedonta, salum spumantior intrat
Et vada secretis Neptunia viribus auget.
Ergo pios cineres et desolabile bustum
Fas mihi compellare novisque ululatibus auras
35
Implere ac moestum per inania fundere carmen,
Donec Olympiaca coeli regione vagaris
Asservasque deos et dulci nectare potus
Assuescis divum laetis accumbere mensis
Aethiopum quales sinuoso in littore miscent
40
Iuppiter Oceanusque pater, si forte corusco
Igne furens cadit Enceladus spiratque receptum
Fulmen et ingenti Prochytes quatit ardua motu
Saxa, iugum tremit Inarimes ac fumidus Aethnae
Trinacriae laxatur apex, conubia sive
45
Prima deum pelagi complectitur Amphitrite
Et canit undivagas felix Hymenaeus ad aras.
Quid prius, o nymphae, dabitis? Lacrimantia plectra
Hinc suboles augusta rapit gentisque superbum
Nomen et externae laudis non indiga virtus;
50
Hinc superis iurata fides, quos pectore puro
Excepit totoque senex circumtulit aevo.
Tiliaventeis late celebratur in oris
Savorniana domus Latiique per oppida circum
Fertur et Ausoniae fines praetervolat omnes.
55
Quin et ad Herculeae molis protenditur aequor
Exundans, Calpe saxo qua pectus Ibero
Tollit et oppositos Abylae supereminet aestus,
Mox subit Euphraten et Memnonis arva pererrat,
Memnonis Eoi cui stat bicoloribus armis
60
Vrna sub Iliacae Neptunia pergama Troiae.
Necminus hanc genitor coelestibus excipit alis,
Euganeum percussit ubi Gradus insula foedus
Et tulit insignes Hadriae Federicus honores.
Ille potens genitor leni qui verbere frenat
65
Saxa notis Venetae spumantia Neptunines,
Qui decus Italiae tutatur et impia lunae
Signa fugat Geticae, coniuratosque Triones
Ducere captivum Tiberim per frigida Rheni
Arva Quirinalesque deorum evertere sedes
70
Pellit agens procul et divinae consulit urbi.
Haec tibi progeniem vitalibus edidit auris
Clara domus senior magnosque ad bella nepotes;
Haec atavos gavisa tulit quibus ocia curae
Nulla sed immensi pro libertate labores
75
Dulce, quibus rabidos arcere a moenibus hostes
Et patria pro laude mori. Nec pauperis Iri
Cernere pallenteis oculos et sordida putres
Ora viros macie, si forte minacibus alis
Ingrueret ieiuna fames epulaeque remotae
80
Affectos premerent cives et inutile vulgus;
Tunc etenim coetus inopes turbamque minorem
Profusa iuvere manu. Cui Massica Bacchi
Pocula, cui flavae Cereris vitalia dona
Defecere? Tuum numen, Venus aurea, iuro,
85
Quae genus et lucem cunctis animantibus infers,
Te, messis regina, piis quae frugibus omne
Concilium vitae servas et sufficis ultro
Silvicolis alimenta feris, quod Pythius alas
Non tot Achaemenias et Xerxis ovantia pavit
90
Agmina Maeoniae pratis genialibus orae,
Pythius infelix, cui barbarus hospes ademit
Divitias natumque scelus gemuere Celaenae.
Illi etiam Martis pugnacia castra secuti,
Adversas furias Carnorum et inania tela
95
Pannonis excepere, minax dum pascua Caesar
Iulia Sigismondus agit cuneosque recenset
Euganeis laturus opem, dum fortis aliena
Cuspide Marcomani transverberat ilia mystae
Tristanus meritasque ferox dedit insula poenas,
100
Insula divorum conviva et Techius arces
Sublimes Vtini tutatur et agmine saevit
Alpino Venetisque parat dispendia rebus.
Ceu canis ora petens Gaetuli animosa leonis
Frustra iram, frustra vires in vulnera cogit
105
Imbellemque ciet pugnam; sonat avia longe
Silva repercussaeque gemunt latratibus aurae,
At ferus ignavo similis iacet. Irrita Ladon
Ora fremens acuit, si vero attollere coepit
Se iuba, per saltus nemorumque per abdita fertur
110
Exanguis, Libyco Dictynna cacumine ridet:
Sic heros malesana ferens in pectora diras,
Frustra iram, frustra vires in bella coegit,
Barbarus et Venetis Vtinum legionibus exul,
Errabundus, inops animi demensque reliquit.
115
Ex illo nostris passim dedit ocia terris
Savornianus eques Tristanus et axibus aureis
Extulit aligeri victricia signa leonis,
Qualia Saturnus Latialibus intulit arvis
Arma Iovis fugiens, cum vina liquentia rivis
120
Manabant ultro duraque sub ilice fruges
Sponte ferebat humus nullis attrita colonis.
Hinc fortes acies Tyrrhenae ad moenia Pisae
Iuliaco duxere solo capitique decenteis
Erexere iubas et Norica tela corusco
125
Aptarunt lateri nec pila minantia nec trux
Vmbro nec aurato cassis circumdata nimbo
Defuit. O quoties adversi exercitus Arni
Expavit nostros Mavortia pectora cives!
O quoties dux atra ferens incendia tectis
130
Obstantes cuneos in aperta pericula duxit!
Adde quod irriguo circumflua moenia Turro
Et fines Carnorum omnes patriamque labantem
Servavere minis alpini Teutonis olim;
Necminus aeriae labefacta cacumina rupis
135
Asopi tenuere, furens quae circuit amnis,
Amnis Iuleae pulcherrimus arbiter undae,
Robora vi convulsa trahens. Quae gloria maior,
Qui tituli seris potuere nepotibus addi?
Ne qua laboratae ferret dispendia famae
140
Livor et emeriti casum paterentur honores,
Haec proavi fecere tui dum vita manebat,
Hanc sudare Palen voluere sonantibus armis.
Tu vero fatis aliis exercitus omnes
Tractabas populi res ac consulta ferebas
145
Optima, nec valuit meliori Hortensius ore
Nec Cato Marmaricis Vticae qui maluit oris
Ferre necem quam dura pati convitia magni
Caesaris et miserae duci per compita Romae.
Inde frequens urbis discordia pectora leni
150
Mulcebas sermone; tuis affatibus aetas
Audiit omnis uti ex adytis reseraret Apollo
Eventus rerum et sacris oracula Delphis,
Audivere vagi quicumque nitentia Cormi
Saxa colunt, qui spumifero Natisona meatu
155
Bacchantem videre procul. Si forte nivales
Vrna cogit aquas Phrygiae regionis ephebus,
Misceat ut cratera Iovi cyathosque recenteis
Haec tua laus, senior: quot fata gementia nostris
Vrbibus eripuit, quot iniqua e morte revellit
160
Flavus Acon flavi piscator in aequora Turri
Novit, ubi Latium patriis a finibus exul
Appulit et tractum liquit Labeatidis orae,
Quem tumido Barbanna vado, quem vertice cano
Scodrus arat densaque nitens oriundus arena.
165
Mox ubi compositis vergebat in ocia curis
Enthea mens, oculis veterum monumenta legebas:
Quis mundi fuit auctor, ubi mortalibus aegris
Parta salus, maneat Solymos quae poena rebelles;
An litui venient clangore ad pristina manes
170
Corpora et infernis ululatibus externati
Horrescent Furias et dira piacula sument;
Cur amens cecidit putres Acherontis ad undas
Lucifer et piceae tranavit flumina ripae,
Flumina vipereis Furiarum animata colubris.
175
Hinc rerum causas viresque evolvere coeli
Cura fuit terraeque situs habitusque locorum
Noscere, cur Tethys lunaribus aestuet horis,
Fulmina cur obliqua ferant incendia, quae sit
Forma poli, Tagus aurifero quos agmine lambit;
180
Quos Albis captivus arat Libyaeque domator
Bagrada, qui situs Europae, quo ferveat aestu
Africa, Bistoniae sit quanta potentia lunae,
Quanta leonigenae suspendant lintea puppes
Vt Venetus clarescit apex, ut fortibus ausis
185
Barbariem premat et ferro tueatur acuto
Italiae regale iubar Latiique penates.
Interea nexum fatalia numina vitae
Abrupere tuae, pater, atque immane feretro
Excepere nefas inopinaque funera cives
190
Iuliaci totumque forum. Quis flebile vulgo
Attulit exitium patribusque gementibus? Vnde
Saeviit haec vesana lues? Neque Iuppiter aut vos
Estis, io, superi: Casus regit omnia tuque
Instabili, Fortuna, manu. Date tristia, matres
195
Hunniacae, lamenta, pios extendite luctus:
Occidit ille senex cui vel Rhodopeius Orpheus
Infaustos numeros et lamentabile carmen
Ordiri mallet durosque intexere questus,
Quam tenues umbras et deficientia carae
200
Coniugis ora sequi caecisque errare tenebris.
Ille senex obiit nullus quo sospite livor
Infecit nostri flaventia cornua Turri,
Nulla catenati subiere pericula cives.
Ast urbs laeta fuit laetique habere coloni
205
Pinguia culta satisque dedit cerealia bona
Iuppiter et Bromii pendentibus addidit uvis
Nectar Olympiacum; quo deficiente colonis
Absumptae fruges torti periere corymbi,
Vrbs atrata gemit rabidusque per oppida saevit
210
Livor et erecto crudescunt verbere dirae.
At tu quem moesti gemimus nigrantibus aris,
Sancte pater, cui iusta frequens exercitus auget
Seu colis Elysium nemus et viridantia prata
Semideos inter proceres, ubi plurimus auras
215
Ventilat Oceani Zephyrus madidantibus alis
Ambrosia luditque choris argentea pubes
Fortunatorum melioraque sidera cernit,
Seu regis astra et te comitem Saturnius aequo
Excepit temone, vale. Nos annua caris
220
Immixti natis solemnia busta feremus
Et populo moerente pias tumulabimus umbras.