8. ad Paulum Iovium Episcopum Nucerinum
Historiarum scriptorem carmen

Paule Iovi, totum cuius iam clara per orbem

Fama volat, celerique altum petit aethera penna,

Duratura diu atque omnis ventura sub annos,

Non quod Peonias iampridem, et Apollinis artes

5

Callueris, multosque hominum subduxeris Orco,

Nec quod priscorum nostratia nomina primus

Piscibus imponens, Latias claraveris oras,

Aut quod magnorum effigies atque ora virorum,

Qua tuus aequoreis Benacus non minor undis

10

Assurgit, fremituque imitatur murmura Ponti,

Non sumptu exiguo atque ingenti pinxeris arte,

Quique sua ornatis addens insignia verbis

Ellogia illorum varios testantia honores,

Quae praeclara licet per se videantur et alti

15

Ingenii factura fidem, tamen illamet ipsis

Historiis collata tuis ceu sydera sole

Vanescunt, propriasque amittunt singula vires.

Hic siquidem tete maior, teque ipse relinquens

Post terga, extremum properas superare cacumen,

20

Vel potius summo consistens vertice montis,

Iam dudum foelix operum, laetusque laborum

Despectas alios infra, tutusque quiescis,

Quo nunquam nostro quisque pervenit in aevo,

Forsitan et nunquam posthac venientibus annis

25

Perveniet quisquam tantae ad fastigia laudis.

Quid nam opere in tanto primum, tantique laboris

Atque aevi multis pleno magnisque periclis

Mirer ego? Ingeniumve audax tam multa quod unum

Tamque loqui diversa paraverit, an seriem qua

30

Cuncta suis disposta locis miro ordine narras,

An potius clari eloquii numerosque salesque

Verborum, et proprias vario discrimine vires?

Queis reges, populosque omneis, veterisque novique

Orbis ubi Ammerica nostri de nomine civis

35

Alta iacet, prisca verus novitate recenses,

An magis ut causas omneis, bellique gerendi

Consilia et rerum rationem reddere pergis?

Vnde hominum mores varios addiscere et ampla

Ornamenta queat, patriaeque sibique parare

40

Quicumque illa semel docto perlegerit ore.

Tu quo castra Ioco metanda, et qualibus armis

Offirmanda, quibusque et qualibus oppugnanda

Saepe doces, saepe idem urbeis defendis, et idem

Expugnas, tu quae fallacia foedera quae sint

45

Fidi mores, populumque levem, timidumque senatum

Arguis, et nulli tutum confidere monstras

Quae si nostrorum regum imprudentia et illa,

Illa animis hominum regnandi dira cupido

Scivisset, numquam Italiae, quod caverat olim

50

Mediceus praestans animis, et viribus heros,

Externis iterum patuissent claustra tyrannis

Illius si consilium, si facta sequuti

Essemus, coelo demissi civis ab alto.

Numquam iterum peregrina manus, numquam advena miles.

55

Quem sua non virtus, sed nostra ignavia nostraque

Invidia, et procerum excivit discordia demens

Paeninas fauces, coelo tractusque propinquos

Molis inaccessae superasset culmina, numquam

Impius, et nostris allectus ruribus hostis.

60

Ah miserae et longum digna atque indigna ferentis

Ltaliae in predam vertisset, et oppida, et urbes,

Italiae fera gens populasset littora nunquam,

Italiam numquam stravisset barbarus ensis.

Heu quoties post interitum, post funera magni

65

Laurentis Itali nostro de sanguine vepres

Rorarunt! Italo quoties de sanguine rivi

Creverunt quoties, Italo maduere cruore

Aequoraque, campique omnes, sylvaeque, lacusque!

Nam quae tam longe est, tamque ardua et avia rupes,

70

Quae tam sepositae valles? Quae fluminis ora,

Quod mare, quis scopulus, quo non furor efferus atque

Praedandi illorum rabies pervaserit ultro?

Testes qui nostris spumarunt ossibus albi,

Sebetus, Lyris, Tarrus, Padus, Abdua, Rhenus.

75

An non Ethruscos umbrosa cacumina montes,

Et Florentinos excelsa palatia colleis,

Nunc ferro excindi, saevis nunc ignibus

Vidimus, et, crebris responsantem ictibus ipsi,

Ipsi, inquam, intrepidi roboantem audivimus Arnum?

80

Quem non Hispanis audax Germania castris,

Dux ve Italo Gallus confisus milite fortis

Terruit, et vires totius pertulit orbis.

Quin etiam Latium, et rerum pulcherrima Roma,

Roma deum auspiciis fundata, atque aemula coelo

85

Concidit istorum indignis eversa ruinis.

Sed si non aliam venturo numina Cosmo

Invenere viam, liceat periisse tot urbes,

Totque viros ferro crudeleis isse sub umbras

Ante diem, liceat tot amara atque aspra tulisse.

90

Iam privata placent, iam publica damna videntur

Commoda, iam tanti est Arnique Tybrisque ruina.

Concurrant iterum, sed eodem sydere et iisdem

Auspicibus, qua se coelo mons Murlius aequat.

Agmina, nec virtute pari nec viribus aequis,

95

Et causa si diis bene creditur inferiori

Quo sua victori renovetur laurea Cosmo

Et nos sub tali vivamus principe tuti

Quandoquidem hic viridis primo sub flore iuventae

Maternam referens pietatem, animosque paternos,

100

Sublimi accitus regno, claroque locatus

In solio patrum auspiciis, populique favore

Porrectas patriae non detrectavit habenas.

Tempore tam dubio tali in discrimine rerum

Accipere, et semet tantis offerre periclis,

105

Communi propriam postponens ipse salutem,

Publicaque anteferens privatis commoda damnis.

Indole dein quanta referam, quam pectore forti

Presserit, et rerum iustas laxarit habenas?

Vtque afflicta diu bello ac civilibus armis,

110

Resque virosque locosque levaverit, ut sua suique

Forma prior, priscum decus, nomenque rediret?

Sic etiam ingenti pluvia ventoque gravati

Exoritur cum sol, tolluntur ad aethera flores,

Et seges inclinata solo sese erigit alto.

115

Hic quoties sua signa, suosque ad bella tribunos,

Invictas equitum turmas, peditumque catervas

Pro patriae rebus, pro relligione deorum

Caesaris aut magnis non parvas viribus addens,

Emisit toties victricia rettulit arma,

120

Et referet posthac iustis quia militat aether!

Huic quoque non tantum Ethruscae, Musaeque Latinae.

Verum etiam Argolicae Sese debere fatentur,

Quas miseras totoque expulsas orbe recepit,

Et fovet, amplexus maiorum exempla suorum.

125

Quin etiam, si non vates praesagia fallunt,

Ni frustra augurium coelo demittitur alto,

Divino siquid debemus, ut omnia, Bembo

Credere debemus, si non sunt omnia falsa.

Tempus erit cum diis et te, bone Cosme, favente,

130

Discussis, quae nunc offuscant nubila monteis

Invidiaque procul Scythicis algente sub oris,

Romanus Thusco fasces submittet Apollo,

Aut certe non maior erit, Tyberisque fluenta

Aequabit, si non excedet nobilis Arnus.

135

Nunc sibi, quem frustra mille optavere maritum

Insignes animis, forma et praestantia puellae,

Magnanimi herois formosa, et sancta virago,

Perpetuo casti coniunxit foedere lecti.

Innumeros heroas et innumeras heroinas,

140

Divorum auspicio paritura, ducemque datura

Ausoniae, et sacris Romanum qui regat orbem.

Hunc unum Caesar primis expertus ab annis,

Terrarum dominus Caesar, vindexque deorum,

Ingenium, puerique fidem, curasque viriles,

145

Invictumque animi robur miratus, et arteis

Extulit, imperioque bonus praefecit avito;

Vnum hunc excelsas Tybris qui possidet arces,

Ethruscus pater et terras qui numine torquet

Suspicit, et miro iuvenem complexus amore,

150

Ingenteis ob virtutes celebratque fovetque,

Vt dubium nulli iam sit, quin magna deorum

Cura sibi hunc alios inter delegerit omneis,

Qui miserae Ausoniae tandem terraque marique

Et velit, et possit fessis succurrere rebus,

155

Ferreaque antiquum convertere saecula in aurum.

Sed quid ego a primo disgressus carmine, tanquam

Enumerare alto labentia sydera Olympo,

Aequor, et angusta totum concludere in urna

Sperarim, laudes magni et praeconia Cosmi

160

Deterere imprudens, et candida lumina solis

Stultior obscuris velle illustrare tenebris

Occepi? Ad tete redeo, me me mihi reddo.

Obstrepere ut corvus cygno tibi desinat ater,

Paule Iovi, qui tunc multum, longeque profecto

165

Vidisti ut reliquis in rebus, cum tua tanta,

Tamque bona egregie misisti munera tanto,

Tamque bono egregioque duci, quo iustius unquam

Nec vidit quicquam prudentius auricomus sol.