19. epistula Lucio Oradino ut legum studiis incumbat

Quidquid ubique vides, terras, mare, sydera, coelum,

Vnde hominum genus, et pecudes, quaeque aera pennis,

Quaeque secant liquidum vasto sub gurgite pontus,

Ad herbas, ad et frutices, plantasque feraces,

5

Cunctaque praeterea fiunt expertia vitae

Vt saxa, ut lapides certa stant omnia lege,

Omnia lege sua gignuntur, et omnia crescunt

Lege sua, tenduntque sua deinde lege sub orcum;

Vt si vel minimum lex illa et foedera rerum

10

Cessarent, subito terras, mare, sydera, coelum

Dissolvi, ac totum videas per inane vagari,

Immo corruere atque ad nilum cuncta reverti.

Ergo divinae si res, quaeque ipsa creatrix

Progenuit rerum natura, aeternaque coeli

15

Templa, deum sedes, ne dent convulsa ruinam.

Legis egent, quid tu censes mortalibus hisque

Quae faciunt homines, dicuntve, Oradine, futurum?

Si legum ipsorum vires, ac vincula tollas,

An dubitas quin vita hominum vi caede, rapinis,

20

Plena omnis penitusque dolis ac fraudibus, atque

Flagitiis cooperta esset quam vita ferarum

Tuta minus, violenta magis, fugiendaque prorsus?

Nam quod de media saevi nos luce latrones

Non iugulant, quod non spoliant, ac praemia rapta

25

Veste petunt, ipsis debemus legibus atque

Principibus legum custodibus. Ergo vel ipsum

Te, Luci, aut quemque pudeat, pigeatve togatis

Sacrarum legum studiis, iurique vacare?

Praesertim cum sis Perusina natus in urbe,

30

Quam non iura minus decorant pugnacibus armis,

Stirpis Oradinae germen, quae iuris honore

Claruit in primis ac legum praestitit arte,

Ignorare putas nisi me, quod novit uterque

Oceanus, qualis legum quantusque sacerdos

35

Fulgeat, atque alios praecellat Iulius inter

Doctores respondendo, pariterque docendo,

Accitus qui nunc Romana ad culmina rerum

Mox etiam digno primos aequabit honore.

Quid dicam, quod pene iuris hoc tempore legum

40

Consultis summi passim mandantur honores?

Praemia quid memorem? Quae te, scio, maxima quamvis

Aut nihil, aut minimum contentum laude moverent?

An tu etiam exemplum de me tibi sumere dices?

Osorem legum falso, quem crimine multi

45

Insimulant, sed fac verum sim iuribus hostis,

Legitimis numquam cartis rebusque vacarim,

His quamquam meliores olim impendimus annos.

Denique maioris perculsus imagine laudis

Noluerim iurisprudentes inter haberi.

50

Quid si ipse imprudens erravi? Si male cautus

Non belle mihi consului, si denique prudens

Atque volens perii? Num tu, quoque dic rogo, sodes

Admonitus periisse volens vivusque vidensque

Stultitiam unius, veI certe errata secutus?

55

Non ita te docui, non haec praecepta Latinis

Fontibus aut Graecis hausisti me duce, nec te

Taliter instituit dictis animoque paterno

Mobilibus qui te formavit Alexius annis,

Quod si tu, ut plerique solent, nec prorsus inepte

60

Continuum longumque nimis causare laborem,

Hunc tibi deminuet magnaque ex parte levabit

Iudicium prudens doctoris, et inclyta nostrae

Ingenia aetatis, quae se rubigine tersa

Artibus excoluere bonis tenebrisque fugatis

65

Accipere diem, iam pene aequalia priscis,

Et tua non minima in magnis industria rebus.

An rerum causas censes, nostrisque remota

Sensibus, et quae sunt imo demersa profundo,

Ante oculos quae sola tibi nocteisque diesque

70

Versantur generosum animum stimulantia, posse

Tempore in exiguo disci parvoque labore?

Praeterea sophiae pars est prudentia, resque

Publica, quae mores hominum moderatur et urbes;

Huius pars princeps et portio maxima legum est

75

Doctrina, ac iuris sapientia, praemia quae dat

Digna bonis gladioque malos ac fuste coercet.

Non igitur longe a templo, sacrisque Minervae

Dum legum studiis, dum iuri incumbis, abibis,

Nec linques, ut rere, procul decreta sophorum.

80

Quod si venturos extendere nomen in annos,

Et claram longum famam diffundere in aevum,

Carminibus Latiis vel Thuscis versibus optas,

Posteritas ut te laudet, miretur et omnis;

Nam sola haec castis debentur praemia Musis,

85

Nonne fuit legum iurisque peritus Apollo?

Non prisci antiquas sanxerunt carmine leges?

An non forte licet iuris legumque peritis

Praeclaras etiam divinae Palladis artes

Excolere, et rerum obscuras inquirere causas?

90

Num leges, num iura vetant vel docta aliorum,

Vel sua perpetuis intexere nomina cartis,

Seu nostro seu illi malint sermone Latino

Qui iura exercent, qui legum dogmata norunt?

Sed si non essent, ut sunt, haec omnia, si non

95

A te ipse hoc peterem, quem tu pietatis honore

Alterum uti patrem, longo iam tempore semper

Prosequeris, non mente tenes, non pectora servas,

Imperio cuius quantoque auctore iuberis

Hoc facere, et iuris monimenta, claraque legum

100

Scita sequi? Vt nullo iam pacto obsistere, nulla

Iam ratione queas vitare hunc, sive laborem,

Sive decus potius, certe decus; ergo nocentes

Tolle moras, altosque volens accingere ad orsus,

Exigua nec re tenuique in laude putato

105

Versari, ingenium nec quae magnumque requirat

Iudicium, quicumque reos causasque tuentur,

Non ut causidici quidam, fraudumque ministri,

Legum eversores, sed tamque iuris asyla.

Nam, ut veteres multos et nostrae aetatis omittam,

110

Non paucos, quali nuper, quantoque Budaeus

Praestitit ingenio? Quali Longolius ipse

Iudicio et quanta dicendi excelluit arte?

Nonne vides etiam quam magnas praebeat et quam

Spes alat egregias Firmi tutela decusque

115

Lentius, et callens et servantissimus aequi,

Quo melius quidquam nunquam tulit aut feret Arnus?

Sed quid ego haec refero? Quasi non pater optimus, atque

Maximus his coelum gradibus conscenderit altum,

Resque hominum solus moderetur, resque deorum

120

Iulius aethereo praesens dignatus honore,

Vnde alios iure hic taceo. Non tu tamen unus

Carminibus nostris, Taurelle, indictus abibis,

Qui ceu sol reliquis fulgorem dasque adimisque,

Hunc tibi proponas imitandum ex omnibus unum,

125

Mi Luci, hunc unum venerare, hunc denique semper

Doctrinae ante oculos, et morum exemplar habeto.